Aktualizacja 1.22 – Obszary występowania podstawowych funkcji psychologicznych i mechanizmów przystosowawczo-obronnych.

W tej aktualizacji zajmuję się dokładniejszym przedstawieniem obszarów występowania:
- podstawowych funkcji psychologicznych
- oraz mechanizmów przystosowawczych i obronnych.

Zamiast „mechanizmy przystosowawcze i obronne”, dalej dla ułatwienia będę mówił również – „mechanizmy przystosowawczo-obronne”.

Czym są jednak podstawowe funkcje psychologiczne i mechanizmy przystosowawczo-obronne?

Terminy te są zaczerpnięte z książki C. G. Junga - „Typy psychologiczne”.

Postanowiłem po raz kolejny wrócić do tej książki Junga, ponieważ w mandali charakterów używam takich terminów jak: intuicja, doznanie, myślenie, czucie, ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i czucie. Terminy te często określa się jak cechy lub preferencje.

Jung jednak dokonywał pomiędzy tymi preferencjami pewnego bardzo istotnego rozróżnienia. Wydaje mi się, że rozróżnienie to, często w wielu pracach jest albo pomijane, albo mówi się o nim zbyt mało, albo nie przykłada się do niego należytej uwagi. Rozwijając mandalę charakterów, myślę jednakże, że rozróżnienie to jest bardzo ważne i należy je podkreślić.

Jung zatem wyżej wymienione terminy dzielił na:
- podstawowe funkcje psychologiczne,
- i mechanizmy przystosowawcze i obronne.

Do podstawowych funkcji psychologicznych należą:
- intuicja,
- doznanie,
- myślenie
- i czucie.

Mechanizmami przystosowawczymi i obronnymi są zaś:
- ekstrawersja
- i introwersja.

Do powyższych terminów później za sprawą prac Katharine Cook Briggs i jej córki Isabel Briggs Myers zostały dołączone jeszcze:
- postrzeganie (ang. perceiving)
- i osądzanie (ang. judging).

Wyżej wspomniane panie są najbardziej znane dzięki ich indykatorowi (czy kwestionariuszowi) osobowości, który w języku angielskim jest określany jako – Myers-Briggs Type Indicator. W skrócie MBTI®.

Wracając do terminów „postrzeganie i osądzanie”, to terminy te w systemie Myers-Briggs są określane inaczej niż u Junga, o czym napiszę w dalszej części tej aktualizacji.

Teraz zaś przytoczę kilka cytatów, żeby konkretnie pokazać, jak Jung określał wyżej wspomniane terminy:

Podsumowując:

1. Jung do określenia intuicji, doznania, myślenia i czucia, używał takich określeń jak:
   • podstawowe funkcje psychologiczne,
   • typy funkcjonalne.
2. Z kolei do określania ekstrawersji i introwersji używał takich określeń jak:
   • mechanizmy przystosowawcze i obronne,
   • ogólne postawy,
   • formy reakcji psychicznych.

Co ciekawe Jung oprócz ekstrawersji i introwersji wspomniał jeszcze o „wczuwaniu i abstrahowaniu”.

Jung mimo tego, że wspomniał w swojej książce o „wczuwaniu i abstrahowaniu”, to skupił się on jedynie na ekstrawersji i introwersji. Tzn. konkretnie mówiąc, Jung wyróżnił cztery podstawowe funkcje psychologiczne: myślenie, czucie, intuicję i doznanie. Te cztery funkcje z kolei mogą być wg Junga ekstrawertyczne lub introwertyczne. W sumie więc daje nam to osiem typów psychologicznych, które Jung wyróżnił, czyli:

1. Ekstrawertyczny typ myślowy,
2. Introwertyczny typ myślowy,


3. Ekstrawertyczny typ czuciowy,
4. Introwertyczny typ czuciowy,


5. Ekstrawertyczny typ intuicyjny,
6. Introwertyczny typ intuicyjny,


7. Ekstrawertyczny typ doznaniowy,
8. Introwertyczny typ doznaniowy.

Jung zatem mimo tego, że wspominał jeszcze o „wczuwaniu i abstrahowaniu”, w swoich rozważaniach na temat typów psychologicznych, zajął się jedynie ekstrawersją i introwersją. Nie wykorzystał więc „wczuwania i abstrahowania” to tworzenia swojej typologii osobowości. Do tego tematu wrócę jeszcze w dalszej części tej aktualizacji.

Podsumowując, Jung utworzył swoje osiem typów psychologicznych z:

• Czterech podstawowych funkcji psychologicznych, (zwanymi też przez Junga – typami funkcjonalnymi), którymi są:
  1. Intuicja,
  2. Doznanie,
  3. Myślenie
  4. i czucie,
• Dwóch mechanizmów przystosowawczo-obronnych, (zwanymi przez Junga też: postawami ogólnymi lub formami reakcji psychicznych), którymi są:
  1. Introwersja
  2. I ekstrawersja.

Katharine Cook Briggs i jej córka Isabel Briggs Myers na bazie prac Junga utworzyły swój systemu osobowości, czyli wyżej wspomniany system Myers-Briggs. W systemie tym możemy zobaczyć, że do powyższych terminów są dodane dwa nowe terminy, którymi są:

• postrzeganie (ang. perceiving),
• osądzanie (ang. judging).

Terminy „postrzeganie” i „osądzanie” nie są jednak tak jak u Junga zaliczane ani do funkcji psychologicznych ani do mechanizmów przystosowawczo-obronnych.

Jak zatem są one określane w systemie Myers-Briggs?

Jednym z popularnych obecnie określeń z systemu Myers-Briggs są „preferencje”. Preference dotyczą powyższych sześciu terminów Junga i dwóch nowych, które pojawiły się w systemie Myers-Briggs. W sumie zatem jest to osiem preferencji. Tzn.:

• sześć zaczerpniętych od Junga: intuicja, doznanie, myślenie, czucie, ekstrawersja i introwersja,
• oraz dwa dodane w systemie Myers-Briggs: postrzeganie i osądzanie.

Kombinacje powyższych 8 preferencji dały w sumie 16 typów osobowości w systemie Myers-Briggs. Jest to więc dwa razy więcej typów niż w typów u Junga, który wyróżnił 8 typów.

Typy w systemie Myers-Briggs są tworzone w ten sposób, że spośród par przeciwnych sobie preferencji jest wybierana jedna z nich. Tymi parami preferencji są:

• ekstrawersja (E – Extroversion) ↔ introwersja (I – Intoversion),
• doznanie (S – Sensing) ↔ intuicja (N – iNtuition),
  (do określenia intuicji jest wykorzystana litera „N”, gdyż litera „I”, została wcześniej wykorzystana do oznaczenia introwersji),
• myślenie (T – Thinking) ↔ czucie (F – Feeling),
• osądzanie (J – Judging) ↔ spostrzeganie (P – Perceiving).

Dla większej przejrzystości zamieszczę jeszcze powyższe pary opozycyjnych preferencji w tabelce:

Jak możemy zobaczyć w powyższej tabelce, do oznaczania preferencji wykorzystuje się wielkie litery, czyli: E, I, S, N, T, F, J i P.

Z powyższych par opozycyjnych preferencji zatem wybiera się po jednej preferencji, która bardziej do danej osoby pasuje. Dzięki temu zostają wybrane cztery preferencje. I te cztery wybrane preference w sumie określają dany typ w systemie Myers-Briggs.

Przykładowo, jeśli z powyższych poszczególnych par preferencji ktoś stwierdzi, że do niego bardziej pasują np. takie preferencje:

• E – Extraversion, czyli – ekstrawersję, (tutaj nie została wybrana – introwersja – I),
• S – Sensing, czyli – doznanie, (tutaj nie została wybrana – intuicja – N),
• F – Feeling, czyli – czucie, (tutaj nie zostało wybrane – myślenie – T),
• J – Judging, czyli – osądzanie (tutaj nie zostało wybrane – spostrzeganie – P),

Typologię Myers-Briggs najczęściej przedstawia się w formie tabelki. Wszystkie typy Myers-Briggs, zatem są następujące:

Typologia Myers-Briggs zatem głównie skupia się na tym, co każdy z nas preferuje. Krótko mówiąc, system Myers-Briggs, skupia się głównie na preferencjach.

To skupienie się na preferencjach zepchnęło na dalszy plan rozróżnienie Junga na cztery podstawowe funkcje psychologiczne i cztery mechanizmy przystosowawczo-obronne.

Osobiście aż mi to tak nie przeszkadza, ponieważ system Myers-Briggs jest bardzo rozbudowany i stanowi dla mnie cenne źródło wiedzy i inspiracji. System ten jest ciekawą interpretacją i rozwinięciem idei Junga dotyczących osobowości człowieka. Przede wszystkim zaś Myers-Briggs porządkuje idee Junga, co zapewne nie było łatwą pracą, gdyż Jung pisał bardzo trudnym językiem i jego idee i analizy są bardzo rozbudowane. Zatem twórczynie systemu Myers-Briggs w sumie bardzo przyczyniły się do popularyzacji idei Junga dotyczących typów osobowości.

A jak wygląda to porządkowanie idei Junga w systemie Myers-Briggs?

To porządkowanie odbywa się dzięki podziałom, jakie są użyte w tym systemie. Są to podziały na:

• Funkcje (ang. funtions), czyli intuicję – N, doznanie – S, myślenie – T, czucie – F.
• Postawy lub orientacje (ang. attitudes, orientations), do których zalicza się introwersję – I, ekstrawersję – E,
• Dychotomie (ang. dichotomies), (czyli pary preferencji), o których wspomniałem wyżej.
• Typy, o których również wspomniałem wyżej.
• Dynamikę typów (ang. type dynamics), która mówi o tym, która z podstawowych funkcji (intuicja, doznanie, myślenie, czucie) u danego typu jest:
  • dominująca (ang. dominat),
  • pomocnicza (ang. auxiliary),
  • trzeciorzędna (ang. tertiary),
  • podrzędna (ang. inferior).
• Funkcje kognitywne (ang. cognitive functions). Są to:
  • intuicja ekstrawertyczna – Ne, (ang. extraverted intuition),
  • intuicja introwertyczna – Ni, (ang. introverted intuition),
  • doznanie ekstrawertyczne – Se, (ang. extraverted sensing),
  • doznanie introwertyczne – Si, (ang. introverted sensing),
  • myślenie ekstrawertyczne – Te, (ang. extraverted thinking),
  • myślenie introwertyczne – Ti, (ang. introverted thinking),
  • czucie ekstrawertyczne – Fe, (ang. extraverted feeling),
  • czucie introwertyczne – Fi, (ang. introverted feeling).
  U każdego typu w systemie Myers-Briggs można wyróżnić funkcje kognitywne, które są: dominujące, pomocnicze, trzeciorzędne i podrzędne.
• Funkcje osądzające i postrzegające:
  • funkcje osądzające (ang. judging functions) są to funkcje:
    • myślenie ekstrawertyczne i introwertyczne – Te i Ti,
    • oraz czucie ekstrawertyczne i introwertyczne – Fe i Fi.
  • funkcje postrzegające (ang. perceiving functions), są to funkcje:
    • intuicja ekstrawertyczna i introwertyczna – Ne i Ni,
    • oraz doznanie ekstrawertyczne i introwertyczne – Se i Si.

Takie zatem mamy podziały i przyporządkowania w systemie Myers-Briggs. Oprócz tego system ten jest ciągle rozwijany i modyfikowany przez kolejnych badaczy i pasjonatów.

W sumie więc system Myers-Briggs ma wiele do zaoferowania. Jeśli chodzi o mnie, to system ten przede wszystkim jest pomocny w zrozumieniu idei Junga na temat osobowości, oraz jest pomocny przy rozwijaniu mandali charakterów.

Jeśli chodzi zaś o rozwijanie mandali charakterów, to z systemu Myers-Briggs przydatna jest para preferencji:

• postrzeganie i osądzanie.

Tzn. postrzeganie i osądzanie pasowały mi do konstrukcji mandali, którą zbudowałem na bazie systemu starożytnego, enneagramu i typów psychologicznych Junga. Na system Myers-Briggs natrafiłem później, kiedy podstawowa wersja mandali była już gotowa. Poza tym wgłębianie się w system Myers-Briggs przebiega u mnie powoli, gdyż dla mnie jest to system bardzo trudny.

Wracając do pary „postrzeganie i osądzanie”, to pasowała mi ona do uzupełnienia pary „ekstrawersja i introwersja”. W mandali charakterów to, że musi istnieć para „postrzeganie i osądzanie” obok pary „ekstrawersja i introwersja”, wynika głównie z systemu starożytnego, który jest fundamentem mandali. Wynika to też pośrednio z enneagramu i typologii Junga. Więcej piszę o tym w rozdziale „Mandala charakterów – historia tworzenia”. A poniżej odniosę się jeszcze do analogii pomiędzy systemem starożytnym a systemem Junga i Myers-Briggs.

Kiedy więc natrafiłem na system Myers-Briggs i znalazłem w nim parę „spostrzeganie i osądzanie”, ucieszyłem się, gdyż również doszedłem do tego, że taka para powinna istnieć.

W systemie Myers-Briggs „postrzeganie i osądzanie” głównie jest interpretowane jako:

• jedna z par preferencji, tzn. czwarta para (obok par: intuicja – doznanie, myślenie – czucie i ekstrawersja – introwersja),
• i jako funkcje, które dzielą główne funkcje na osądzające i postrzegające. Tzn.:
  • funkcje osądzające to:
    • myślenie, czyli
      • Te – myślenie ekstrawertyczne (ang. extraverted Thinking)
      • Ti – myślenie introwertyczne (ang. introverted Thinking)
    • czucie
      • Fe – czucie ekstrawertyczne (ang. extraverted Feeling)
      • Fi – czucie introwertyczne (ang. introverted Feeling)
  • funkcje postrzegające to:
    • intuicja
      • Ne – intuicja ekstrawertyczna (ang. extraverted iNtuition)
      • Ne – intuicja introwertyczna (ang. introverted iNtuition)
    • doznanie
      • Se – doznanie ekstrawertyczne (ang. extraverted Sensing)
      • Si – doznanie introwertyczne (ang. introverted Sensing)

Powyższe koncepcje dotyczące pary „postrzeganie i osądzanie” w systemie Myers-Briggs są ciekawe. Myślę jednak, że może być wygodniej i bardziej intuicyjnie, jeśli będziemy tę parę interpretować jako „mechanizmy przystosowawczo-obronne”, o których pisałem wcześniej w tej aktualizacji. Między innymi wcześniej przytoczyłem kilka cytatów z książki Junga „Typy psychologiczne”. Z cytatów tych wynika, że Jung ekstrawersję i introwersję określa jako:

• mechanizmy przystosowawczo-obronne,
• ogólne postawy,
• i formy reakcji psychicznych.

Teraz proszę zwrócić uwagę na to, że para „postrzeganie i osądzanie” jest w mandali charakterów uzupełnieniem pary „ekstrawersja i introwersja”. Zatem para „ekstrawersja i introwersja” oraz „postrzeganie i osądzanie” należą do tej samej grupy. Jeśli zaś należą to tej samej grupy, to „postrzegania i osądzanie” można określać tak, jak Jung określał „ekstrawersję i introwersję”. Tzn. jako mechanizmy przystosowawczo-obronne (czy ogólne postawy lub formy reakcji psychicznych).

Podsumowując mechanizmy przystosowawczo-obronne to:

• ekstrawersja,
• introwersja,
• spostrzeganie
• i osądzanie.

W tym momencie wrócę jeszcze raz do jednego z powyżej zamieszczonych cytatów książki Junga „Typy psychologiczne”.

W tym cytacie Jung mówi, że do mechanizmów przystosowawczo-obronnych należą:

• wczuwanie,
• abstrahowanie,
• ekstrawersja
• i introwersja.

Skupiam się tu na powyższym cytacie, gdyż Jung mówi tu o „wczuwaniu i abstrahowaniu”, czyli o dwóch mechanizmach przystosowawczo-obronnych, które Jung wyróżnił, jednak nie wykorzystał ich do tworzenia swojego systemu osobowości. Poprzestał on jedynie na ekstrawersji i introwersji.

Jung co prawda i tak wykonał wielką pracę, wykorzystując do swojej typologii jedynie ekstrawersję i introwersję. Jednak szkoda, że nie wykorzystał jeszcze „wczuwania i abstrahowania”.

Co było przyczyną, że Jung nie wykorzystał „wczuwania” i „abstrahowania”.

Krótko mówiąc, Jung:
— „wczuwanie” zaliczył do ekstrawersji,
— a „abstrahowanie” do introwersji.

Mówią o tym np. poniższe cytaty:

Powyższe fragmenty z rozważania z Junga znajdują się w rozdziale „VII. Problem typowych postaw w estetyce”, jego książki „Typy psychologiczne”.

Jung w tym rozdziale bazuje między innymi na pracach:

• niemieckiego historyka sztuki Wilhelma Worringera — m.in. autor książki „Abstrakcja i Empatia” (po niemiecku — „Abstraktion und Einfühlung”).
• i niemieckiego filozofa i psychologa analitycznego Theodora Lippsa, który uznawał „Einfühlung” za ważną koncepcję filozoficzną i psychologiczną.

Z perspektywy czasu jednak myślę, że Jung nie docenił wczuwania i abstrahowania.

Uważam, że należy tu się zgodzić z badaczami, których Jung wspomniał w swoich rozważaniach o „Einfühlung” i „Abstraction”, czyli z wyżej wspomnianymi Wilhelmem Worringerem i Theodorem Lippsem.

Wg mnie badacze ci mieli rację, uważając, że wczuwanie i abstrahowanie są kluczowymi koncepcjami. Tzn. na tyle kluczowymi, że powinno się je uznawać ze trzeci i czwarty mechanizm przystosowawczo-obronny.

Jednakże powyższy trzeci i czarty mechanizm przystosowawczo-obronny pojawił się później w systemie Myers-Briggs. Co prawda mechanizmy te są w tym systemie inaczej określone, ale jednak są.

Myślę więc, że:
- odpowiednikiem „wczuwania” jest pojęcie „osądzanie” w systemie Myers-Briggs,
- a odpowiednikiem „abstrahowania” jest pojęcie „postrzeganie”.

Dla jasności powyższe umieszczę jeszcze w poniższej tabeli:

Powyżej mamy zatem mechanizmy przystosowawczo-obronne Junga oraz część tzw. preferencji z systemu Myers-Briggs.

Pozostałe preferencje z systemu Myers-Briggs to intuicja, doznanie, myślenie i czucie. U Junga zaś preferencje te określane są jako:

• podstawowe funkcje psychologiczne,
• lub typy funkcjonale.

Podsumowując, preferencje ze systemu Myers-Briggs u Junga dzielą się na:

• podstawowe funkcje psychologiczne (czy typy funkcjonalne), (czyli intuicja, doznanie, myślenie i czucie),
• i mechanizmy przystosowawcze i obronne (czy ogólne postawy lub formy reakcji psychicznych), (czyli ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i osądzanie).

Myślę, że podział, który zastosował Jung, bardzo pasuje do mandali charakterów. Dlatego, też w dalszych rozważaniach ten podział będę stosować.

Myślę też, że podsumowanie powyższych przemyśleń, warto dla ułatwienia umieścić w tabelce. Proszę spojrzeć poniżej.

W powyższej tabelce widać zatem, że w mandali charakterów:

• ze systemu Junga został zaczerpnięty podział na:
  • podstawowe funkcje psychologiczne
  • i mechanizmy przystosowawczo-obronne.
• ze systemu Myers-Briggs zaś zostały zaczerpnięte dwie preferencje:
  • postrzeganie, (które w mandali charakterów nazywam spostrzeganie),
  • i osądzanie.

W mandali charakterów powyższy podział, który możemy zobaczyć w powyższej tabelce, ma dodatkowe bardzo ciekawe uzasadnienie. Okazuje się bowiem, że powyższy podział można skojarzyć z podziałem, jaki występuje w systemie starożytnym. Tzn.:

• Podstawowe funkcje psychologiczne (myślenie, czucie, intuicja i doznanie),
  odpowiadają podstawowym żywiołom. Podstawowe żywioły to: Ogień, Woda, Powietrze i Ziemia.
• Mechanizmy przystosowawczo-obronne (ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i osądzanie),
  odpowiadają cechom podstawowych żywiołów. Cechy żywiołów to: gorąco, chłodno, sucho i mokro.

Dla większej przejrzystości umieściłem w tabelce powyższe porównanie systemu starożytnego z typologią Junga (wraz z dwiema preferencjami z systemu Myers-Briggs).

Z tego wychodzi, że psychologiczne pojęcia wywodzące się z teorii Junga i z teorii Myers-Briggs pokrywają się z symbolicznymi pojęciami użytymi w systemie starożytnym.

W mandali charakterów zatem jest uwidoczniona spójność symboliki i pojęć psychologicznych. Osobiście bardzo mnie to cieszy, gdyż symbole skojarzone z pojęciami psychologicznymi często mogą nam bardzo ułatwiać rozumienie, analizowanie i wgłębianie się w poszczególne typy charakterów.

W mandali charakterów mamy więc, że tak powiem – dualizm symboliczno–psychologiczny. Tzn. mam tu na myśli to, że możemy rozpatrywać typy charakterów:
- albo od strony psychologicznej, czy naukowej,
- albo od strony symbolicznej.

I niezależnie od jakiej strony będziemy dany charakter rozpatrywać, nasze rozważania mogą nas doprowadzić do tych samych wniosków i odkryć.

Teraz skoro powyżej uporządkowałem w większym stopniu pojęcia psychologiczne dotyczące typów charakterów, to myślę, że warto też ulepszyć graficzne przedstawianie powyższych pojęć.

Do ulepszenia graficznego przedstawiania tych pojęć postanowiłem użyć gradientów, czyli odpowiedniego cieniowania. Wydaje mi się, że może to w większym stopniu unaocznić to, gdzie dane pojęcia psychologiczne występują?

Zacznę od intuicji i doznania.

Na powyższym schemacie możemy zobaczyć, że INTUICJA znajduje się na górze mandali charakterów. Tam, gdzie znajdują się typy:

• Powietrze,
• Wilgotne Powietrze
• i Gorące Powietrze.

W pewnym sensie można powiedzieć, że tam znajduje się źródło (czy biegun) intuicji. Od tego miejsca wpływ intuicji rozciąga się ku dołowi mandali. Jednak wpływ intuicji stopniowo maleje w miarę oddalania się od góry mandali, czyli od jej źródła.

Stopniowe zmniejszanie się wpływu intuicji jest symbolicznie przedstawione za pomocą cieniowania (gradientu). Tam, gdzie intuicji jest najwięcej, cieniowanie jest najbardziej intensywne. Dalej im cieniowanie jest jaśniejsze, tym wpływ intuicji jest słabszy.

Analogicznie przedstawia się obszar występowania DOZNANIA. Możemy zobaczyć, że doznanie jest najbardziej intensywne u dołu mandali. Tzn. tam, gdzie znajdują się typy:

• Ziemia,
• Chłodna Ziemia
• i Sucha Ziemia.

Dalej w miarę oddalania się od tego miejsca wpływ doznania stopniowo się zmniejsza.

Z kolei myślenie i czucie przedstawia się następująco.

Na powyższym rysunku można zobaczyć, że MYŚLENIE jest najbardziej intensywne po lewej stronie mandali charakterów. Tzn., tam, gdzie znajdują się typy:

• Ogień,
• Gorący Ogień
• i Suchy Ogień.

Z kolei CZUCIE jest najbardziej intensywne po prawej stronie mandali. Tam, gdzie występują:

• Woda,
• Mokra Woda
• i Chłodna Woda.

Powyżej zatem przedstawiłem obszary, na których występuje podstawowe funkcje psychologiczne, czyli intuicję, doznanie, myślenie, czucie.

Podstawowe funkcje psychologiczne wg Junga, dzieją się jeszcze na:

• RACJONALNE, do których zaliczają się:
  • MYŚLENIE
  • i CZUCIE
• oraz IRRACJONALNE, do których zaliczają się:
  • INTUICJA
  • i DOZNANIE.

W takim razie czas na graficzne przedstawienie racjonalizmu i irracjonalizmu.

Najpierw przedstawiam racjonalizm.

RACJONALIZM został przedstawiony w ten sposób, że jest umiejscowiony poziomo na mandali charakterów. Jego źródła znajdują się:

• po lewej stronie, gdzie znajduje się MYŚLENIE.
• po prawej stronie, gdzie znajduje się CZUCIE.

Z kolei IRRACJONALIZM jest umiejscowiony pionowo. Jego źródła znajdują się:

• u góry, gdzie znajduje się INTUICJA,
• u dołu, gdzie znajduje się DOZNANIE.

Do przedstawienia racjonalizmu i irracjonalizmu zostało również wykorzystane cieniowanie. Cieniowanie słabnie stopniowo w miarę zbliżania się do środka mandali charakterów.

Obszary występowania racjonalizmu i irracjonalizmu są też niejako ucięte po bokach. Zrobiłem tak dlatego, że podkreślić to, że:

• RACJONALIZM znajduje się pomiędzy MYŚLENIEM a CZUCIEM,
• IRRACJONALIZM znajduje się pomiędzy INTUICJĄ a DOZNANIEM.

Po przedstawieniu podstawowych funkcji psychologicznych przejdę teraz do mechanizmów przystosowawczo-obronnych (czy do ogólnych postaw lub form reakcji psychicznych). Tzn. ekstrawersji, introwersji, spostrzegania i osądzania.

W trakcie rozwoju mandali charakterów zostały już przeze mnie graficznie przedstawione obszary występowania ekstrawersji i introwersji oraz spostrzegania i osądzania. Można o tym przeczytać w rozdziałach:

• „Typy ekstrawertyczne i introwertyczne”
• oraz „Osądzanie i znajdowanie (spostrzeganie)”.

Oba rozdziały znajdują się w opracowaniu „Mandala Charakterów – historia tworzenia”.

Schematy te przedstawiają się następująco:

Powyższy schemat dotyczy obszarów, na których występują ekstrawersja i introwersja.

Ekstrawersja i introwersja została też podzielona ze względu na racjonalność i irracjonalność. Białe obszary oznaczają miejsca, gdzie poziom ekstrawersji i introwersji jest równy lub zbliżony do siebie.

Analogicznie przedstawia się podział na spostrzeganie i osądzanie.

Na powyższych schematach można zauważyć, że obszary występowania ekstrawertyzmu i introwertyzmu oraz spostrzegania i osądzania są bardziej skomplikowane niż w przypadku intuicji, doznania, myślenia i czucia.

Na powyższych schematach widać zatem, że podstawowe funkcje psychologiczne (intuicja, doznanie, myślenie i czucie), mają inne właściwości niż mechanizmy przystosowawczo-obronne (ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i osądzanie).

Myślę, że ogólnie można powiedzieć, że:
- Podstawowe funkcje psychologiczne są stałe. Tzn. pozostają takie same, niezależnie od zmieniających się warunków.
- Mechanizmy przystosowawczo-obronne zaś niestałe. Tzn. mogą być dowolnie uruchamiane lub wyłączane zależnie od zmieniających się warunków. Myślę, że możemy tu też powiedzieć, że poszczególne typy charakterów mają mniejszą lub większą skłonność do wykorzystywania poszczególnych mechanizmów przystosowawczo-obronnych. Np. typ Gorący Ogień ma dużą skłonność do wykorzystywania ekstrawertyzmu, typ Chłodna Woda ma dużą skłonność do wykorzystywania introwertyzmu.

Powyższe dwa schematy, które utworzyłem wcześniej, nie uwzględniają intensywności występowania poszczególnych mechanizmów przystosowawczo-obronnych. Tzn. nie pokazują, gdzie jest mniej lub więcej ekstrawersji lub introwersji, albo spostrzegania lub osądzania.

W takim razie poniżej przedstawiam nowe wersje powyższych schematów, na których użyję cieniowania (gradientów).

Na powyższych schemacie zostały przedstawione obszary występowania ekstrawertyzmu i introwertyzmu z użyciem gradientów. Myślę, że teraz lepiej widać to, że największy poziom ekstrawertyzmu występuje w lewym górnym rogu. Z kolei najwięcej introwertyzmu jest w dolnym prawym rogu.

Innymi słowy, typami, które w największym stopniu korzystają z ekstrawersji, są:

• Gorący Ogień
• i Gorące Powietrze.

Typami zaś, które w największym stopniu wykorzystują introwersję, są:

• Chłodna Ziemia
• i Chłodna Woda.

Z kolei na następnym schemacie widać, że największy poziom spostrzegania znajduje się w dolnym lewym rogu, a najwięcej osądzania jest w górnym prawym rogu.

Typami zatem, które w największym stopniu korzystają ze spostrzegania, są:

• Sucha Ziemia
• i Suchy Ogień.

Typami zaś, które w największym stopniu korzystają z osądzania, są:

• Wilgotne Powietrze
• i Mokra Woda.

Jak powiedziałem wcześniej, białe obszary oznaczają to, że poziom ekstrawertyzmu i introwertyzmu oraz spostrzegania i osądzania, są sobie równe lub są do siebie zbliżone.

Można jednak zadać pytanie, a gdzie konkretnie te poziomy są sobie równe, a gdzie do siebie zbliżone? Tzn. poziomy poszczególnych mechanizmów przystosowawczo-obronnych.

Myślę, że teraz kiedy skorzystałem z gradientów, łatwiej będzie to graficznie przedstawić.

Oprócz tego, do tego zadania przydatny będzie powyżej wspomniany system Myers-Briggs.

System Myers-Briggs został przeze mnie dopasowany już wcześniej do mandali charakterów w rozdziale dotyczącym systemu Myers-Briggs, który znajduje się w opracowaniu „Mandala Charakterów – porównanie z innymi systemami”. Na następnych schematach zatem umieszczę również typy systemu Myers-Briggs.

Zacznę w takim razie od bardziej precyzyjnego przedstawienia obszarów ekstrawersji i introwersji. Zostaną one przedstawione na dwóch osobnych schematach, ponieważ przedstawienie ich na jednym schemacie jest mało czytelne.

Na powyższym schemacie mamy zatem obszary występowanie EKSTRAWERSJI i INTROWERSJI, które są RACJONALNE. Innymi słowy, możemy zobaczyć Ekstrawersję i Introwersję, które znajdują się na obszarze zajmowanym przez racjonalizm. Racjonalizm zaś obejmuje obszar pomiędzy myśleniem a czuciem.

Można zobaczyć, że są:

• dwa obszary występowania ekstrawersji racjonalnej
• i dwa obszary występowania introwersji racjonalnej.

Ekstrawersja i introwersja są umieszczone na przemian jak swego rodzaju warstwy. Patrząc od dołu mamy:

• najpierw obszar introwersji,
• potem węższy obszar ekstrawersji,
• następnie węższy obszar introwersji
• i najwyższa druga szeroka warstwa ekstrawersji.

Ekstrawersja i introwersja są zatem umiejscowione naprzemienne. Raz ekstrawersja, a raz introwersja.

Takie ułożenie potwierdzają typy Myers-Briggs rozmieszone wokół mandali charakterów. Tzn. tam, gdzie są umiejscowione obszary ekstrawersji, tam wg systemu Myers-Briggs znajdują się typy ekstrawertyczne. Tam zaś, gdzie są umieszczone obszary introwersji, znajdują się typy introwertyczne.

W systemie Myers-Briggs, jak wspomniałem wyżej, mamy czteroliterowe oznaczenia poszczególnych typów. Ekstrawersja i introwersja, w tych czteroliterowych oznaczeniach typów znajdują się na pierwszym miejscu. Np. w typie INFP pierwsza litera, czyli „I” oznacza introwersję, a np. w typie ESFJ pierwsza litera, czyli „E”, oznacza ekstrawersję.

Powyżej więc przedstawiłem ekstrawersję i introwersję, które są racjonalne. W takim razie czas na przedstawienie ich w wersji irracjonalnej.

Na powyższym schemacie można zobaczyć, że warstwy EKSTRAWERSJI i INTROWERSJI, które są IRRACJONALNE. Warstwy te są położone pionowo. Irracjonalizm bowiem obejmuje obszar pomiędzy intuicją i doznaniem.

Na obu powyższych rysunkach możemy teraz zobaczyć, że cieniowanie jest największe tam, gdzie są, że tak powiem bieguny ekstrawersji i introwersji. Tzn. biegun ekstrawersji jest w górnym lewym rogu, a biegun introwersji znajduje się w dolnym prawym rogu.

Można zobaczyć, że gradienty są najbardziej ciemne na grubszych zewnętrznych warstwach. Na lewej zewnętrznej grubej warstwie znajduje się ekstrawersja, a na prawej zewnętrznej grubej warstwie znajduje się introwersja.

Z kolei na wewnętrznych cienkich warstwach cieniowanie jest mało intensywne. Tam zatem na tych warstwach ekstrawersja i introwersja jest mniej intensywna. Dlatego też myślę, że typy, które znajdują się w obszarze cienkich wewnętrznych warstw, można określać jako typy ambiwertyczne. A to oznacza, że poziom ekstrawersji i introwersji jest u tych typów taki sam, albo jest to siebie zbliżony. Do typów tych należą:

• Powietrze,
• Ziemia,
• Woda
• i Ogień.

Możemy też powiedzieć, że pozostałe typy są skłonne kierować się następującymi mechanizmami przystosowawczo-obronnymi:

- Gorący Ogień – ekstrawersją racjonalną (patrz rys. 9),
- Mokra Woda – ekstrawersją racjonalną (jednak w mniejszym stopniu niż Gorący Ogień, gdyż Mokra Woda jest bardziej skłonna do używania osądzania racjonalnego, co będzie pokazane na jednym z kolejnych schematów), (patrz rys. 11).

- Chłodna Woda – introwersją racjonalną (patrz rys. 9),
- Suchy Ogień – introwersją racjonalną (jednak w mniejszym stopniu niż Chłodna Woda, gdyż Suchy Ogień jest bardziej skłonny do wykorzystywania spostrzegania racjonalnego, co będzie pokazane na jednym z następnych schematów), (patrz rys. 11).

- Gorące Powietrze – ekstrawersją irracjonalną (patrz rys. 10),
- Sucha Ziemia – ekstrawersją irracjonalną (jednak w mniejszym stopniu niż Gorące Powietrze, gdyż Sucha Ziemia jest bardziej skłonna do używania spostrzegania irracjonalnego, co będzie pokazane na jednym z następnych schematów), (patrz rys. 12).

- Chłodna Ziemia – introwersją irracjonalną (patrz rys 10),
- Wilgotne Powietrze – introwersją irracjonalną (jednak w mniejszym stopniu niż Chłodna Ziemia, gdyż Wilgotne Powietrze jest bardziej skłonne do wykorzystywania osądzania irracjonalnego, co będzie pokazane na jednym z następnych schematów), (patrz rys. 12).

Skoro wyżej graficznie przedstawiłem obszary występowania ekstrawertyzmu i introwertyzmu, czas na przedstawienie obszarów, gdzie występuje spostrzeganie i osądzanie.

Na powyższym schemacie przedstawiłem obszary występowania SPOSTRZEGANIA i OSĄDZANIA, które są RACJONALNE.

Na następnym zaś schemacie znajdują się obszary występowania SPOSTRZEGANIA i OSĄDZANIA, które są IRRACJONALNE.

Analogicznie jak w przypadku ekstrawersji i introwersji w przypadku spostrzegania i osądzania na zewnętrznych grubszych warstwach cieniowanie jest bardziej intensywne. Na wewnętrznych cienkich belkach zaś cieniowanie jest słabsze. W mandali charakterów obszary, gdzie są cienkie belki, interpretuje się w ten sposób, że poziom spostrzegania i osądzania jest na nich równy sobie lub jest do siebie zbliżony. Typami, które mają podobny poziom spostrzegania i osądzania są:

• Powietrze,
• Ziemia,
• Woda
• i Ogień.

Powyżej wspomniałem, że typy te mają również podobny poziom ekstrawersji i introwersji.

Możemy też powiedzieć, że pozostałe typy są skłonne kierować się następującymi mechanizmami przystosowawczo-obronnymi:

- Mokra Woda – osądzaniem racjonalnym (patrz rys. 11), - Gorący Ogień – osądzaniem racjonalnym (jednak w mniejszym stopniu niż Mokra Woda, gdyż Gorący Ogień jest bardziej skłonny do używania ekstrawersji racjonalnej, co było pokazane na jednym z wcześniejszych schematów), (patrz rys. 9).

- Suchy Ogień – spostrzeganiem racjonalnym (patrz rys. 11),
- Chłodna Woda – spostrzeganiem racjonalnym (jednak w mniejszym stopniu niż Suchy Ogień, ponieważ Chłodna Woda skłonna do wykorzystywania introwersji racjonalnej, co było pokazane na jednym z wcześniejszych schematów), (patrz rys. 9).

- Sucha Ziemia – spostrzeganiem irracjonalnym (patrz rys. 12),
- Gorące Powietrze – spostrzeganiem irracjonalnym (jednak w mniejszym stopniu niż Sucha Ziemia, gdyż Gorące Powietrze jest bardziej skłonne używać ekstrawersji irracjonalnej, co było pokazane na jednym z wcześniejszych schematów), (patrz. rys. 10).

- Wilgotne Powietrze – osądzaniem irracjonalnym (patrz rys. 12),
- Chłodna Ziemia – osądzaniem irracjonalnym (jednak w mniejszym stopniu niż Wilgotne Powietrze, gdyż Chłodna Ziemia jest bardziej skłonna do wykorzystywania introwersji irracjonalnej, co było pokazane na jednym z wcześniejszych schematów), (patrz rys. 10).

I na tym zakończę tę aktualizację pokazującą to, gdzie znajdują się obszary, na których występują jungowskie podstawowe funkcje psychologiczne i mechanizmy przystosowawczo-obronne.

Mam nadzieję, że udało mi się we większym stopniu uporządkować i wyjaśnić terminy, które wprowadził do psychologii Jung, oraz jego kontynuatorka Katharine Cook Briggs wraz z córką Isabel Briggs Myers.

Bibliografia: