17. Żywioły i ich właściwości (jakości).

W tym rozdziale zacznę omawiać kolejne cztery punkty odniesienia naszej psychiki. Są to cztery pomocnicze punkty odniesienia. Te pomocnicze punkty odniesienia znajdują się pomiędzy czterema punktami głównymi. O głównych punktach zaś mawiałem w poprzednich rozdziałach.

Na razie na tych czterech pomocniczych punktach mamy tzw. właściwości (czy jakości) żywiołów. Właściwości żywiołów są częścią systemu starożytnego.

W takim razie przypomnę schemat systemu starożytnego.

Na następnym schemacie dla większej jasności pozostawię tylko żywioły i właściwości (jakości) tych żywiołów. Umieszczę też typy Mandali charakterów.

Żywioły (pierwiastki, zasady) i jakości (właściwości) zawdzięczamy głównie dziełu Arystotelesa – „O powstawaniu i niszczeniu”. Dzieło to było popularne przez wiele wieków. A sama symboliczna idea żywiołów i ich właściwości przetrwała do naszych czasów. Symbolika ta jest głęboko zakorzeniona w naszej kulturze i sztuce, gdzie jest ciągle wykorzystywana. Symbolika ta jest również częścią naszej psychiki, gdyż pojawia się np. w naszych snach.

Na podstawie dzieła „O powstawaniu i niszczeniu” jest właśnie zbudowany powyższy schemat.

Schemat ten jest właściwie syntezą przemyśleń wielu antycznych filozofów, jakiej dokonał Arystoteles. Filozofami, których dokonania wykorzystał Arystoteles, byli między innymi byli to: Tales, Anaksymander, Empedokles, Heraklit, Parmenides, Demokryt, Platon, i inni.

Jak możemy zobaczyć, powyższy schemat jest podzielony na cztery główne części, którymi są główne żywioły (zwane też pierwiastkami czy zasadami). Są to:

• POWIETRZE,
• OGIEŃ,
• WODA
• i ZIEMIA.

Z kolei właściwości (czy jakości) żywiołów znajdują się pomiędzy powyższymi żywiołami. Są to:

• wilgotno, mokro – pomiędzy POWIETRZEM i WODĄ,
• chłodno, zimno – pomiędzy WODĄ i ZIEMIĄ.
• sucho – pomiędzy ZIEMIĄ i OGNIEM,
• gorąco – pomiędzy OGNIEM i POWIETRZEM.

Arystoteles dzielił ciała na:

• Pierwiastki.
  Pierwiastki to ciała, których nie da się rozłożyć na mniejsze czy prostsze ciała.
• Ciała złożone.
  Ciała złożone są połączeniem wielu pierwiastków. Ciała złożone dają się też podzielić na prostsze ciała.

Jeśli chodzi o pierwiastki, to Arystoteles rozróżniał dwa rodzaje pierwiastków:

1. Najmniejsze cząstki ciał (atomy).
   Atomy to najmniejsze niepodzielne cząstki ciał. Tzn. takie cząstki czy drobinki, których nie można już w żaden sposób podzielić na jeszcze mniejsze cząstki. Zwolennikiem idei atomu między innymi być Demokryt.


2. Ciała jednorodne czy ciała złożone.
   Ciała jednorodne, to są np. takie ciała, które:
   — składają się głównie z tych samych elementów,
   — mają takie same właściwości,
   — pochodzą z tego samego źródła,
   — itp.
   Ciała takie zatem powinny być jednorodne, niezależnie od innych czynników. Tzn. mogą mieć różną objętość czy ilość, ale przy tym powinny być jednorodne. W pewnym sensie można powiedzieć, że są to zbiory jakichś niepodzielnych drobinek, cząstek czy atomów jednego rodzaju, które w sumie tworzą ciała jednorodne. Takimi pierwiastkami czy ciałami, są wg Arystotelesa: Powietrze, Ogień, Woda i Ziemia.

Co do powyższych czterech pierwiastków (żywiołów, zasad) Arystoteles uważał, że:

• Pierwiastki nie zawsze występują w czystej postaci.
  Tzn. sąsiadujące ze sobą pierwiastki (czy żywioły, zasady) wzajemnie na siebie wpływają. Np. Powietrze pod wpływem wody staje się wilgotne, a Powietrze, które jest pod wpływem ognia, staje się gorące.
• Pierwiastki mogą ulegać zmianom.
  Tzn. jedne pierwiastki mogą się przeobrazić w inne pierwiastki. Konkretnie:
  — z Ognia — może powstać — Powietrze lub Ziemia,
  — z Powietrza — może powstać — Ogień lub Woda,
  — z Wody — może powstać — Powietrze lub Ziemia,
  — z Ziemi — może powstać — Ogień lub Woda.

Powyżej wyróżniłem przeobrażenia, które dotyczą sąsiadujących ze sobą pierwiastków.

Oprócz tego mamy jeszcze przeobrażenia, które dotyczą pierwiastków opozycyjnych względem siebie, czyli:
— Wody i Ognia, oraz
— Powietrza i Ziemi.

Opozycyjne pierwiastki mogą przeobrażać się jeden w drugi bezpośrednio lub pośrednio. Pośrednio wtedy, kiedy w międzyczasie pierwiastki te przeobrażają się w pierwiastki, które są pomiędzy nimi. Więcej wyjaśnień na ten temat zamieszczę w dalszej części tego rozdziału.

Jakości (właściwości) żywiołów.

Jak wspomniałem przed chwilą pierwiastki (czy żywioły) nie zawsze występują w czystej postaci, ponieważ wpływają na siebie nawzajem. To wpływanie na siebie głównie zachodzi na granicach pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami, czyli pomiędzy Powietrzem, Ogniem, Wodą i Ziemią.

W pewnym sensie można powiedzieć, że w wyniku wpływania pierwiastków na siebie powstają jakości (czy właściwości).

Jak wyżej wspomniałem, tymi jakościami są:

Oprócz tego odnośnie do pierwiastków zachodzi też taka zależność, że na każdy pierwiastek przypadają dwie jakości:

Arystoteles mówił też o tym, że na żaden pierwiastek nie przypadają jednocześnie takie jakości:
— „gorąco” i „chłodno, zimno”, oraz
— „sucho” i „wilgotno, mokro”.

Jest tak dlatego, że te jakości leżą naprzeciwko siebie. Połączenie tych jakości na obszarze jednego żywiołu jest więc niemożliwe.

Jednak jakości, które leżą naprzeciwko siebie, odgrywają dużą rolę przy przeobrażaniu się jednych pierwiastków w drugie.

Arystoteles twierdził, że jeden pierwiastek przeobraża się w drugi, kiedy:

• Jakość (właściwość) leżąca pomiędzy dwoma pierwiastkami się nie zmienia. Jest tak dlatego, ze jakość leżąca pomiędzy dwoma pierwiastkami jest taka sama dla tych dwóch pierwiastków.
• Zmieniają się zaś jakości które:
  — w pewnym sensie są położone na zewnątrz (czy po bokach) dwóch danych pierwiastków,
  — i jednocześnie znajdują się naprzeciwko siebie.

Jest tak dlatego, że jakości te są różne, więc jeśli zamienimy jedną jakość na drugą, to zmieni się też pierwiastek.

Myślę, że łatwiej będzie to zrozumieć, kiedy pokażę to na schematach.

Zacznijmy może od przeobrażania Ognia w Powietrze, lub Powietrza w Ogień.

Ogień więc zamienia się w Powietrze (lub odwrotnie) kiedy:

• Jakość — „gorąco” się nie zmienia. Jest tak dlatego, że „gorąco” jest wspólną jakością dla Powietrza i Ognia.
• Zmieniają się zaś jakości leżące naprzeciwko siebie, czyli:
  — „sucho”
  — i „wilgotno, mokro”.
  W tym przypadku, jeśli:
  — chcemy zamienić Ogień w Powietrze, to należy „sucho” zamienić na „wilgotno, mokro”.
  — jeśli zaś chcemy, zamienić Powietrze w Ogień, to należy „wilgotno, mokro” zamienić na „sucho”.

Przejdźmy teraz do przeobrażania się Powietrza w Wodę i Wody w Powietrze.

Pierwiastek Powietrze zamienia się w pierwiastek Wody (lub odwrotnie) kiedy:

• Jakość — „wilgotno, mokro” się nie zmienia. Jest tak dlatego, że „wilgotno, mokro” jest wspólną jakością dla Powietrza i Wody.
• Zmieniają się zaś jakości leżące naprzeciwko siebie, czyli:
  — „gorąco”
  — i „chłodno, zimno”.
  W tym przypadku, jeśli:
  — chcemy zamienić Powietrze w Wodę, to należy „gorąco” zamienić na „chłodno, mokro”.
  — jeśli zaś chcemy, zamienić Wodę w Powietrze, to należy „chłodno, zimno” zamienić na „gorąco”.

Następne jest przeobrażanie Wody w Ziemię i Ziemi w Wodę.

Pierwiastek Wody zamienia się w pierwiastek Ziemi (lub odwrotnie) kiedy:

• Jakość — „chłodno, zimno” się nie zmienia. Jest tak dlatego, że „chłodno, mokro” jest wspólną jakością dla Wody i Ziemi.
• Zmieniają się zaś jakości leżące naprzeciwko siebie, czyli:
  — „sucho”
  — i „wilgotno, mokro”.
  W tym przypadku, jeśli:
  — chcemy zamienić Wodę w Ziemię, to należy „wilgotno, mokro” zamienić na „sucho”.
  — jeśli zaś chcemy, zamienić Ziemię w Wodę, to należy „sucho” zamienić na „wilgotno, mokro”.

Przejdźmy teraz do przeobrażania Ziemi w Ogień i Ognia w Ziemię.

Pierwiastek Ziemi zamienia się w pierwiastek Ognia (lub odwrotnie) kiedy:

• Jakość — „sucho” się nie zmienia. Jest tak dlatego, że „sucho” jest wspólną jakością dla Ziemi i Ognia.
• Zmieniają się zaś jakości leżące naprzeciwko siebie, czyli:
  — „gorąco”
  — i „chłodno, mokro”.
  W tym przypadku, jeśli:
  — chcemy zamienić Ziemię w Ogień, to należy „chłodno, mokro” zamienić na „gorąco”,
  — jeśli zaś chcemy, zamienić Ogień w Ziemię, to należy „gorąco” zamienić na „chłodno, zimno”.

Następnie mamy dwa przypadki przemian, kiedy pierwiastki leżą naprzeciwko siebie.

Zacznijmy może od pary pierwiastków Ogień i Woda.

W tym przypadku pierwiastki nie leżą obok siebie. Nie ma więc wspólnych jakości, których nie byłoby potrzeby zmieniać, tak jak to było w poprzednich czterech przypadkach. A zatem wszystkie jakości dotyczące Ognia i Wody są naprzeciwko siebie. Przy przemianach tych pierwiastków, trzeba więc zmieniać wszystkie jakości.

Podsumowując, pierwiastek Ognia zamienia się w pierwiastek Wody (lub odwrotnie), kiedy zmieniają się:
— „gorąco”
— i „chłodno, mokro”,
oraz
— „sucho”
— i „wilgotno mokro”.

Ostatnim przypadkiem przemian pomiędzy pierwiastkami, są przemiany Powietrza w Ziemię i Ziemi w Powietrze.

Tutaj podobnie jak w poprzednim przypadku, pierwiastki nie leżą obok siebie. Nie ma więc wspólnych jakości, których nie byłoby potrzeby zmieniać. A zatem wszystkie jakości dotyczące Powietrza i Ziemi są naprzeciwko siebie. Przy przemianach tych pierwiastków, trzeba więc zmieniać wszystkie jakości.

Podsumowując, pierwiastek Powietrza zamienia się w pierwiastek Ziemi (lub odwrotnie), kiedy zmieniają się:
— „gorąco”
— i „chłodno, mokro”,
oraz
— „sucho”
— i „wilgotno mokro”.

Powyższe przemiany dla podsumowania przedstawię jeszcze w tabeli:

Oprócz powyższych przemian jednego pierwiastka w drugi możemy mieć też oczywiście kilka innych kombinacji tych przemian. Tzn. Arystoteles opisywał jeszcze możliwe kombinacje przemian
— dwóch pierwiastków w jeden.

Jednak jeśli weźmiemy pod uwagę symboliczny charakter powyższych pierwiastków i jakości, to można będzie też rozważać jeszcze inne przemiany, np.
— dwóch pierwiastków w dwa inne,
— trzech pierwiastków w jeden (i odwrotnie).

Dalej możemy rozważać to, że jesteśmy w jakiejś fazie pośredniej pomiędzy różnymi rodzajami powyższych przemian.

Powyższe przemiany czy przeobrażenia pierwiastków są dla mnie bardzo interesujące. W symbolicznym sensie powyższe zasady przemian jednych pierwiastków z drugie można porównywać z procesami, jakie mają miejsce w naszej psychice.

Jeśli chodzi o mandalę charakterów, to przemiany pierwiastków można porównać do przemieszczania się pomiędzy stanami psychicznymi.

Tu dla przykładu możemy zobaczyć schematy mandali charakterów dla dwunastu typów charakterów. Schematy te umieściłem wcześniej w rozdziale „11. Położenie 12 typów charakterów na mandali charakterów”. Poniżej zamieszczam jeden z tych schematów. Tzn. uproszczoną mandalę charakterów dla typu charakteru – Wilgotne Powietrze.

Myślę, że w symbolicznym sensie możemy wykorzystywać przemiany pierwiastków, które przedstawiłem powyżej do analizowania np. powyższego typu Wilgotne Powietrze oraz pozostałych typów charakterów.

Tu np. bardzo istotna jest informacja, że pierwiastki przemieniają się jedne w drugie, kiedy zmieniają się jakości. W naszej psychice takimi jakościami są mechanizmy przystosowawczo-obronne, o których wspomnę jeszcze poniżej. A szerzej o tych mechanizmach będę mówił w jednym z następnych rozdziałów.

Wychodzi więc na to, że jakości Arystotelesa, są analogiczne do innych elementów mandali charakterów, o których będę mówił w następnych rozdziałach. W takim razie warto jeszcze powiedzieć, czym te jakości właściwie są?

Arystoteles w swoim dziele „O powstawaniu i niszczeniu” mówi o tym, że pary przeciwnych jakości (czy właściwości) mogą być:

• zdolne do działań (czyli np. mogą być przyczyną sprawczą),
• i sposobne do doznań (czyli np. mogą być podłożem, czy tworzywem do jakichś działań).

I tak na opozycyjną parę jakości, które są zdolne do działań, składają się:
— „gorące”
— i „zimne, chłodne”,

Z kolei na opozycyjną parę jakości, które są sposobne do doznań, składają się:
— „wilgotne, mokre”
— i „suche”.

Jeśli chodzi o jakości zdolne do działań, czyli „gorąco” i „chłodno, zimno”, to:

• „Gorąco” jest zdolne do działań, ponieważ:
  — Łączy ciała jednorodne.
  — Jest przyczyną sprawczą, ponieważ dzięki niemu dochodzi do łączenia ciał pokrewnych. Gorąco ma też tą właściwość, że podczas spalania są usuwane ciała obce.
• „Chłodno, zimno” jest zdolne do działań, ponieważ:
  — Łączy i jednoczy zarówno ciała jednorodne, jak i ciała niepokrewne.

Oprócz powyższych wg mnie Arystoteles ciekawie mówi o nadmiarze ognia i zimna.

Zanim omówię drugą parę (czyli „sucho” i „wilgotno, mokro”), która jest sposobna do doznawania, najpierw przestawię ta parę na schemacie. Tzn. pokażę, gdzie znajdują się jakości:

• zdolne do działań, (które np. mogą być przyczyną sprawczą),
• i sposobne do doznań, (które np. mogą być podłożem jako tworzywem do jakichś działań).

Powyższy podział jest dla mnie bardzo ciekawy, ponieważ możemy go skojarzyć z podziałem na mechanizmy przystosowawczo-obronne.

Mechanizmy te dzielą się na dwie pary, z których każda zawierają po dwie opozycyjne jakości. Tymi dwiema parami mechanizmów są.

• ekstrawersja – introwersja (które będą tu odpowiednikiem – jakości zdolnych do działania, czyli „gorąco” – „chłodno, zimno”),
• spostrzeganie – osądzanie (które będą tu odpowiednikiem – jakości sposobnych do doznawania, czyli jakości „sucho” – „wilgotno, mokro”).

Mechanizmy przystosowawczo-obronne, będę jeszcze omawiał w jednym z następnych rozdziałów.

Teraz może powiedzmy, dlaczego jakości „sucho” i „wilgotno, mokro” są sposobne do doznań? Czy innymi słowy, dlaczego mogą one być podłożem jako tworzywem do jakichś działań?

Tu może najpierw powiem o tym, że Grecy używali jednego terminu dla słów wilgotne i mokre. Dlatego, ja w moich rozważaniach używam dwóch terminów, czyli „wilgotno i mokro”.

Suche i wilgotne-mokre to w zasadzie są kategorie różnych jakości, które Arystoteles zaliczył do podobnych do suchego albo wilgotnego-mokrego.

Myślę, że najprościej będzie to przedstawić w tabelce:

Jak możemy zatem zobaczyć, terminy „suche” i „wilgotne-mokre” są szerokie znaczeniowo.

Oprócz tego Arystoteles przypisywał jakościom „suche” i „wilgotne-mokre” różne cechy. Poniżej opracowałem punkty i przytoczyłem kilka cytatów z Arystotelesa, które mówią o tych jakościach. Poniższe punkty i cytaty konkretnie pochodzą z części dzieła Arystotelesa „O powstawaniu i niszczeniu”, które są oznaczone jako: księga II, 229 b oraz 330 a.

„Wilgotne-mokre” Arystoteles określa między innymi tak:

• Nie jest określone własną granicą i dobrze nadaje się do określania kształtów.
• Ma własność wypełniania naczyń.
• Naśladuje kształt tego, z czym się styka.
• „Miałkie ma własność wypełniania naczyń (miałkie bowiem i drobnoziarniste ma własność wypełniania naczyń, gdyż całe styka się z całym, miałkie zaś jest takie właśnie w najwyższym stopniu), przeto jest rzeczą oczywistą, że miałkie jest spowinowacone z płynnym”.
• „Ciągliwe znów jest spowinowacone z płynnym (albowiem ciągliwe jest płynnym, które doznało pewnej zmiany, jak na przykład oliwa)”.
• „Miękkie jest spowinowacone z płynnym (miękkie bowiem jest to, co się ugina ku swojemu wnętrzu i nie ustępuje ze swego miejsca, tak właśnie, jak się zachowuje płyn; dlatego też nie znaczy to, że płynne jest miękkie, lecz że miękkie jest spowinowacone z płynnym).
• Itd.

Z kolei „suche” Arystoteles określa między innymi tak:

• „Jest dobrze określone własną granicą”.
• Tęgie zaś jest spowinowacone z suchym.
• „Kruche jest spowinowacone z suchym. Doskonale bowiem suche jest kruche”.
• „Twarde natomiast jest spowinowacone z suchym. Twarde bowiem jest zakrzepłe, zakrzepłe zaś jest suche”.
• Itd.

Na tym zakończę mój opis:
— pierwiastków (żywiołów, zasad)
— i jakości (właściwości).

Mam nadzieję, że udało mi się przedstawić w miarę przystępnie teorię Arystotelesa na ich temat. Teorię, która fascynowała wielu filozofów i naukowców przez wiele stuleci. To, że teoria ta przetrwała do naszych czasów, mówi jedno, jest ona po prostu genialna.

Mnie osobiście również zafascynowała ta teoria Arystotelesa. Do tego stopnia mnie zafascynowała, że stała się ona podstawą tworzonej przeze mnie mandali charakterów. Poza tym do nazwania typów mandali charakterów wykorzystałem też opisywane powyżej pierwiastki i jakości.

Co prawda, teoria Arystotelesa w dosłownym sensie nie jest już wykorzystywana w nauce. Jednak symboliczny charakter tej teorii i jej konstrukcja, są niezwykle logiczne, spójne i proste. Sama konstrukcja tej teorii jest, że tak powiem, fascynującym logicznym dziełem sztuki.

Powyższa teoria Arystotelesa daje pole do właściwie nieskończonej ilości różnych skojarzeń, metafor, porównań, odniesień, analogii itd. Teoria ta może być więc ogromnym źródłem inspiracji. W związku z tym osobiście bardzo się cieszę, że udało mi się tą teorię odkryć na nowo. Jest to dla mnie jak odkrycie bezcennego antycznego skarbu. Skarbu, który może dalej być bardzo użyteczny dla wszystkich, którzy po niego sięgną.

Jak wspomniałem wyżej, w następnych rozdziałach będę mówił o elementach mandali charakterów, które są analogiczne do jakości (czy właściwości) z teorii Arystotelesa. Jakości te wyznaczają nam też cztery dodatkowe punkty odniesienia w mandali. O głównych czterech punktach odniesienia mówiłem w poprzednich rozdziałach.

W takim razie, jako bazę do kolejnych rozważań, wyróżnię nasze cztery dodatkowe punkty odniesienia i umieszczę na nich pierwsze elementy. Tymi elementami są jakości Arystotelesa.

Bibliografia: