32. Obszary racjonalizmu i realizmu

W poprzednim rozdziale graficznie przedstawiłem obszary występowania podstawowych funkcji psychologicznych, czyli intuicji, doznania, myślenia i czucia. Funkcje te pochodzą z „typów psychologicznych” Carla Gustava Junga.

Oprócz wyróżnienia czterech funkcji psychologicznych Jung funkcje te podzielił również na dwie grupy. Do jednej grupy należą funkcje racjonalne, a do drugiej grupy funkcje irracjonalne. Konkretnie:

• funkcje RACJONALNE to:
  — MYŚLENIE
  — i CZUCIE
• a funkcje IRRACJONALNE to:
  — INTUICJA
  — i DOZNANIE.

Powyższy podział wg mnie jest bardzo ciekawy. Jest tak ze względu na dwa pojęcia „racjonalizm” i „irracjonalizm”. Pojęcia te pomogły mi rozwijać mandalę charakterów. O tym, w jaki sposób te pojęcia okazały się pomocne, będę między innymi mówił w tym i w dwóch następnych rozdziałach.

Kiedy w moich rozważaniach korzystałem z pomocy „racjonalizmu” i „irracjonalizmu” postanowiłem również dokonać pewnej modyfikacji. Tzn. postanowiłem zastąpić pojęcie „irracjonalizm” pojęciem „realizm”. Powyższy podział po tej zmianie będzie wyglądać następująco:

• funkcje RACJONALNE to:
  — MYŚLENIE
  — i CZUCIE


• funkcje REALISTYCZNE to:
  — INTUICJA
  — i DOZNANIE.

Na schematach podziały te wyglądają następująco:

Najpierw przedstawiam funkcje racjonalne.

Powyżej możemy zobaczyć, że:

• Po prawej stronie znajduje się RACJONALIZM, który jest związany z funkcją psychologiczną — MYŚLENIE.
  Na obszarze racjonalizmu powiązanego z myśleniem znajdują się typy:
  — Suchy Ogień,
  — Ogień,
  — i Gorący Ogień.
• Po lewej stronie zaś znajduje się RACJONALIZM, który jest związany z funkcją — CZUCIE.
  Na obszarze racjonalizmu powiązanego z czuciem znajdują się typy:
  — Mokra Woda,
  — Woda,
  — i Chłodna Woda.

Kolejny schemat przedstawia funkcje realistyczne.

Powyżej możemy zobaczyć, że:

• Na górze znajduje się REALIZM, który jest związany z funkcją psychologiczną — INTUICJA.
  Na obszarze realizmu powiązanego z intuicją znajdują się typy:
  — Gorące Powietrze,
  — Powietrze,
  — Wilgotne Powietrze.
• Na dole zaś znajduje się REALIZM, który jest związany z funkcją — DOZNANIE.
  Na obszarze realizmu powiązanego z doznaniem znajdują się typy:
  — Sucha Ziemia,
  — Ziemia,
  — Chłodna Ziemia.

Tak zatem przedstawia się podział na racjonalizm i realizm, który wykorzystuję w mandali charakterów.

Jak wspomniałem powyżej, pojęcie „irracjonalizm” zastąpiłem pojęciem „realizm”. Poniżej przedstawiam wyjaśnienie, dlaczego postanowiłem tak zrobić?

Racjonalizm jest pojęciem dosyć znanym i w miarę łatwo można sobie je przetłumaczyć. Np. łatwo skojarzyć racjonalizm ze słowem – racja. Filozoficznie rzecz biorąc, jest to duże uproszczenie i uogólnienie. Jednak za pomocą słowa racja, łatwo naprowadzić się na racjonalizm.

Jeśli chodzi o „irracjonalizm”, to takiego prostego skojarzenia już nie ma. Co prawda irracjonalizm można skojarzyć z racjonalizmem, jednak skojarzenie to nie jest już takie intuicyjne.

To, że irracjonalizm jest przeciwwagą dla racjonalizmu, jest czysto logiczne czy rozumowe. Jednak w zasadzie mamy tu do dyspozycji tylko jedno pojęcie, czyli racjonalizm. O drugim pojęciu zaś, czyli o irracjonalizmie wiemy tyle, że nie jest to racjonalizm.

W takim razie, co możemy z tym zrobić?

Jak wyżej wspomniałem, Jung powiązał irracjonalizm z funkcjami psychologicznymi, jakimi są intuicja i doznanie. I tu przyszło mi do głowy to, że lepiej by było, jeśli słowo dotyczące intuicji i doznania, byłoby bardziej powiązane z tymi funkcjami.

Dlaczego tak myślę?

Przykładowo, jeśli prosto skojarzymy racjonalizm ze słowem racja, to można uzasadniać to tym, że chodzi o rację, która wynika z:
— myślenia (np. logiki, myślenia, dedukcji czy jakiegoś rozważania), oraz rację wynikającą z:
— czucia (np. uczuć, moralności, etyki, wartościowania, oszacowywania, argumentowania, przewidywania itp.).

I teraz, jeśli przejdziemy do słowa irracjonalizm, to możemy się zastanowić, z czym można je skojarzyć?

Z tego, co napisałem powyżej, na razie wiemy tyle, że irracjonalizm jest to jakaś przeciwwaga, odwrotność, przeciwieństwo… wobec racjonalizmu.

— Aha, ale co to właściwie znaczy? Z czym to można skojarzyć? Co się tu może nasuwać?

Tak właściwie są to proste czy nawet dziecinne pytania, ale myślę, że warto je zadać.

Jeśli więc spytamy, co to właściwie znaczy irracjonalizm, to trudno tu szybko wpaść na jakieś konkrety.

Wiemy już, że racjonalizmu kojarzy się z racją wynikającą z logiki, myślenia, dedukcji, uczucia, etyki, moralności itd. To w takim razie można byłoby logicznie powiedzieć, że irracjonalizm kojarzy się z „ir-racją”, „ir-logiką”, „ir-moralnością”, ir-myśleniem itp. Takich słów oczywiście się nie używa. Zresztą sam irracjonalizm jest w sumie mało używany. Tzn. irracjonalizm jest rzadziej używany niż racjonalizm.

Poza tym irracjonalizm może mieć nieco negatywne zabarwienie. Np. jeśli ktoś nam powie, że jesteśmy irracjonalni, to możemy to odebrać tak:
— że irracjonalizm jest gorszy od racjonalizmu,
— i co za tym idzie, irracjonalizm w jakiś sposób obniża wartość tego, co mówimy, czy nawet w ogóle obniża naszą wartość.

Między innymi ze względu na to, co powiedziałem powyżej o irracjonalizmie, pomyślałem, że warto byłoby to pojęcie zastąpić innym słowem. Że zamiast irracjonalizmu przydałoby się słowo, które prosto i bezpośrednio nasuwałoby jakieś skojarzenia. Podobnie jak to jest w przypadku racjonalizmu.

Dobrym kandydatem na to słowo wydaje mi się być – realizm.

Realizm, mówiąc prosto, to coś realnego czy rzeczywistego.

Realizm oprócz tego, że jest rzeczywisty, ma tę zaletę, że ma wiele znaczeń. Realizm bowiem jest terminem używanym w filozofii, literaturze, sztuce. Zarówno w filozofii, jak i w sztuce mamy wiele rodzajów realizmu. W filozofii jest np. realizm: naukowy, metafizyczny, ontologiczny, krytyczny, bezpośredni itd. W literaturze i sztuce realizmy są takie jak np. w poniższym cytacie:

Dalej mamy jeszcze np. realizm abstrakcyjny, który jest pojęciem dotyczącym fotografii. Mamy też realizm prawniczy, który dzieli się na realizm psychologiczny i socjologiczny. Jest też realizm dotyczący stosunków międzynarodowych.

Słowo realizm więc jest szeroko wykorzystywane.

Poza tym realizm brzmi lepiej niż irracjonalizm. Irracjonalizm bowiem, jak wyżej wspomniałem, może być postrzegany negatywnie. No, może powiedzenie, że irracjonalizm jest odbierany negatywnie, jest zbyt daleko posunięte. W każdym razie jednak irracjonalizm może być postrzegany jako coś mniej poważnego, ważnego, istotnego, znaczącego... niż racjonalizm.

Myślę, że teraz warto zadać pytanie, dlaczego w mandali charakterów realizm będzie lepiej spełniać swoje zadanie niż irracjonalizm?

Żeby na to odpowiedzieć, przypomnę schemat obszarów, który zajmuje realizm.

Na powyższym schemacie możemy zobaczyć, że realizm łączy ze sobą dwie funkcje psychologiczne. Tzn. intuicję i doznanie. Zatem realizm jest w tym podobny do racjonalizmu, który łączy pozostałe dwie funkcje, czyli myślenie i czucie. W sumie zatem możemy powiedzieć, że:

• racjonalizm dotyczy zarówno myślenia, jak i czucia. Np.:
  — w tym, że dzięki myśleniu można mieć jakieś racje,
  — oraz że pod wpływem odczuwania też można mieć jakieś racje.
• realizm z kolei dotyczy zarówno intuicji, jak i doznania. Np.:
  — w tym, że doznawanie stara się odkrywać i kierować tym, co jest realne,
  — oraz intuicja też stara się odkrywać i kierować tym, co jest realne.

Realizm więc może być (podobnie jak irracjonalizm) przeciwwagą dla racjonalizmu.

W takim razie, jeśli uznamy, że realizm jest odpowiedni, to można jeszcze zapytać, a dlaczego jest odpowiedni? Tzn. dlaczego realizm będzie pasować jednocześnie do intuicji i doznania.

Zastanówmy się więc najpierw nad doznaniem.

Poniżej zamieszczam grupę słów, które znajdują się na dole mandali charakterów, i które towarzyszą DOZNANIU.

ZIEMIA
(jesień – istnienie i sens)
pozycja, DOZNANIE, pożytek
(upór / bronić)

W tej grupie słów z realizmem można skojarzyć:

• ZIEMIĘ – ponieważ jest konkretna, rzeczywista, określona itd.
• DOZNANIE – ponieważ to, co jest „ziemskie”, można konkretnie zobaczyć, zmierzyć, oszacować itp.
• pozycję – ponieważ na Ziemi można mieć pewną, stałą, konkretną, ugruntowaną... pozycję.
• pożytek – ponieważ to, co jest „ziemskie”, konkretne, przydatne, poręczne, pomocne… jest pożyteczne.
• jesień – ponieważ przynosi gotowe i konkretne owoce.
• istnienie i sens – ponieważ „istnienie i sens” są czymś rzeczywistym, realnym. „Istnienie i sens” można konkretnie określić.
• upór/bronić – ponieważ upór i obrona mogą być np. związane z naszą pozycją i pożytkiem, przy których należy się upierać i których należy bronić.

Realizm zatem można kojarzyć z doznaniem oraz z całą grupą wyrazów, pośród których doznanie się znajduje. Można więc powiedzieć, że realizm pasuje do doznania. W takim razie zastanówmy się nad tym, czy realizm pasuje do intuicji.

Podobnie jak wyżej w przypadku doznania, teraz zamieszczę grupę słów towarzyszących INTUICJI.

POWIETRZE
(wiosna – źródło i cel)
kompromis, INTUICJA, balans    
(gniew / atakować)

Na pierwszy rzut oka realizm zdecydowanie bardziej kojarzy się z doznaniem, Ziemią i powyższą grupą słów. To fakt. Jednak Intuicja i pojęcia jej towarzyszące również są realne.

Zatem, w grupie słów towarzyszących intuicji, z realizmem można skojarzyć:

• POWIETRZE – co prawda powietrza nie widać i na ogół nie zauważamy jego istnienia. Jednak to, że powietrze nas ciągle otacza, jest czymś bardzo realnym. Powietrze dostarcza nam również wielu konkretnych doznań. Jak np.: to, że je bez przerwy wdychamy i wydychamy; odczuwamy, że jest wilgotne, zimne i gorące; odczuwamy też ruch powietrza, czyli wiatr. Mimo tego więc, że Powietrze wydaje się mniej realne niż Ziemia, Powietrze ciągle jest otaczającą nas rzeczywistością.
• INTUICJA – często działa w ten sposób, że nasuwa na myśl jakieś obrazy albo idee. Są to albo jakieś konkretne obrazy, albo jakieś skojarzenia, albo chwytanie jakichś związków, powiązań, stosunków, podobieństw, analogii itp. Trudno jest właściwie określić, czym jest intuicja i jak działa specyficzne postrzeganie, które zachodzi w wyniku intuicji. W sumie jednak często są po prostu obrazy i idee. I tu przychodzi mi skojarzenie, które w sumie mi się bardzo podoba. Jest to skojarzenie intuicji z realizmem w sztuce, czyli np. w literaturze i malarstwie. Szczególnie realizm w malarstwie jest, że tak powiem, bardzo obrazowy. Podoba mi się tutaj też to, że intuicja, którą wyobrazimy sobie jako realizm w malarstwie czy w literaturze, jest faktycznie przeciwwagą dla racjonalizmu. Racjonalizm bowiem jest rozumowaniem albo odczuwaniem czegoś, co jest słuszne, czyli tego, co jest racją. Realizm zaś jest albo intuicyjnym postrzeganiem realistycznych obrazów, albo doznawaniem realnej, konkretnej rzeczywistości.
• kompromis – często, żeby go osiągnąć, trzeba się wykazywać wielkim realizmem.
• balans – utrzymywanie balansu, czy równowagi wymaga realnej oceny rzeczywistości i swoich możliwości. Dążenie do równowagi wymaga ciągłego obserwowania rzeczywistości i przewidywania tego, co się może stać? Wymaga zatem wykorzystywania doświadczenia nabytego w przeszłości i realistycznego przewidywania przyszłości, aby uniknąć utraty równowagi. W sumie więc wymagana jest bardzo realistyczna ocena rzeczywistości.
• wiosna – jeśli wyobrazimy sobie wiosnę jako pąki kwiatowe, czy kwiaty na drzewach, to w pewnym sensie można powiedzieć, że są one realnym zalążkiem przyszłych owoców. Wiosna więc symbolicznie jest czymś, co ma w sobie jakiś ukryty (czy nierozwinięty) realny potencjał.
• źródło i cel – jeśli odniesiemy źródło i cel do poprzedniego słowa – wiosna, to przydatna jest np. wiedza o przeszłości, gdyż dzięki temu, z przeszłości można wiedzieć, w co przerodzą się dane pąki lub kwiaty. Dzięki temu w przyszłości można mieć wiedzę, jak najlepiej dbać o drzewa, na których są pąki i kwiaty, żeby wydały dorodne owoce. Żeby zatem określić źródło i cel między innymi trzeba odpowiedzieć na bardzo realistyczne pytanie – skąd się coś bierze i dokąd zmierza?
• gniew/atakować – myślę, że gniew i atak możemy np. skojarzyć z powietrzem, czy ogólnie z atmosferą, jaka nas otacza. Powietrze potrafi być zarówno spokojne, jak i gniewne i atakujące nas. Tę różnicę pomiędzy tymi dwoma rodzajami zachowywania się powietrza, możemy zauważyć np. dzięki bardzo silnemu wiatrowi. Kiedy powietrze jest spokojne to z reguły, nawet go nie zauważamy, i nie zwracamy uwagi na to, że powietrze w ogóle istnieje. Jednak kiedy powietrze jest gniewne i atakujące nas, wówczas jest to dla nas bardzo silne i bardzo realistyczne przeżycie.

W powyższych rozważaniach można zobaczyć, że realizm na pierwszy rzut oka dosyć łatwo skojarzyć z doznaniem i grupą słów, które doznaniu towarzyszą. Jeśli chodzi o skojarzenie realizmu z intuicją, skojarzenie to na pierwszy rzut oka nie jest takie oczywiste. Realizm bowiem nie kojarzy się z intuicją bezpośrednio, tylko pośrednio. Pośrednio poprzez obrazy, skojarzenia, podobieństwa, metafory, porównania itp. Poza tym też intuicja ma szerszy horyzont. Tzn. horyzont ten rozciąga się od przeszłości do przyszłości. Doznanie z kolei dużo bardziej skupia się na realnej teraźniejszości. A jeśli doznanie skupia się na przeszłości i przyszłości, to robi to w mniejszym zakresie niż w przypadku intuicji. Doznanie bowiem w przeszłości i przyszłości bardziej interesują jakieś realne namacalne konkrety, które teraz można wykorzystać. Intuicję zaś bardziej interesuje odkrywanie ukrytych możliwości czy ukrytego potencjału, który może przynieść jakieś konkretne owoce w bliższej lub dalszej w przyszłości.

W tym miejscu można by zrobić taką uwagę, że intuicja bardziej skupia się na jakiejś idei, w której tkwi jakiś potencjał. Czy zatem intuicję cechuje idealizm? I w tym miejscu wkraczamy na teren filozofii. Pojęcia idealizmu i realizmu mają co prawda wiele odmian w filozofii, jednak może się uda z tego wyciągnąć jakąś esencję?

W takim razie zadajmy pytanie – jak się ma idealizm do realizmu?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, skorzystam z poniższego cytatu:

W powyższym cytacie zwróciłem uwagę na następujący fragment:
„Realizm zakłada obiektywne istnienie rzeczywistości niezależnej od poznającego ją umysłu. Jeśli więc idealizm zakłada obiektywne istnienie idei, to między pojęciami realizmu i idealizmu nie ma żadnej sprzeczności”.

Myślę, że fragment ten odpowiada na wyżej postawione pytanie – jak się ma realizm do idealizmu?

Poza tym, do naszych rozważań o powiązaniu realizmu z intuicją, można wykorzystać to, że idea jest realistyczna. Myślę, że skoro idea jest realistyczna, to można też uznać, że intuicja jest również realistyczna. Intuicja bowiem często ma duży wpływ na tworzenie różnych idei.

Podsumowując, myślę, że realizm jest dobrym kandydatem do tego, żeby zastąpić irracjonalizm. Wydaje mi się też, że realizm w swojej wymowie, jest bardziej intuicyjny i bardziej przemawia do wyobraźni, niż irracjonalizm. Pojęcie, jakim jest realizm, co prawda nie do końca odpowiada pojęciu, jakim jest irracjonalizm. Realizm jednak jest znacznie bardziej szeroki znaczeniowo. I poniekąd realizm zawiera w sobie również irracjonalizm.

W takim razie uznałem, że można realizm wprowadzić do mandali charakterów.

Bibliografia