MANDALA CHARAKTERÓW – historia tworzenia

1. – Skład mandali charakterów

Przy tworzeniu mandali charakterów wykorzystane są głównie trzy systemy opisujące ludzkie charaktery. Są to:

1. System wywodzący się ze starożytności, wyróżniający cztery temperamenty: sangwinik, choleryk, flegmatyk i melancholik.
2. System ośmiu typów psychologicznych Carla Gustava Junga.
3. Enneagram, wyróżniający dziewięć typów.

Pierwszy system wywodzi się ze starożytności. Zawiera on przemyślenia wielu uczonych z tamtych czasów. Najsłynniejsi z nich to: Empedokles, Hipokrates, Platon, Arystoteles i Galen.

Z osiągnięć starożytnych myślicieli najbardziej istotne dla tej pracy są tzw. temperamenty, (czyli sangwinik, choleryk, flegmatyk i melancholik), które zostały wyróżnione przez Galena. Idea temperamentów była oparta między innymi na pracach Hipokratesa.

Oprócz temperamentów w tej pracy wykorzystane są również tzw. elementy (zwane też żywiołami i korzeniami). Nad ideą elementów pracowali między innymi Empedokles, Platon i Arystoteles.

Elementy to głównie: Powietrze, Ogień, Woda i Ziemia. Do tych czterech głównych elementów dochodzi piąty wyjątkowy element określony jako „Eter”. Z Eteru składa się wszechświat i Eter występuje gdzieś poza czterema głównymi elementami lub przenika czy wypełnia je wszystkie.

Koncepcję elementów można znaleźć w wielu kulturach, np. w starożytnej Babilonii, Indiach, Chinach, Japonii, Egipcie i Tybecie. Podziały na główne elementy różnią się w poszczególnych kulturach, jednak sama idea podstawowych elementów występowała w różnych odmiennych kulturowo rejonach świata.
http://en.wikipedia.org/wiki/Classical_element

Podstawowe elementy były też używane w alchemii. Były one również i nadal są wykorzystywane np. w astrologii, tarocie.

Wracając do czasów współczesnych, wywodzący się ze starożytności podział na temperamenty dalej jest wykorzystywany również w psychologii. Np. zmodyfikowaną jego wersję wykorzystywał w swoich pracach zmarły w 1997 roku wybitny psycholog Hans Jürgen Eysenck, którego wykłady są dostępne również na stronach Youtube, np.:
http://www.youtube.com/watch?v=K-HSiZUxTIk

Powyższy starożytny system jest więc ponadczasowy i uniwersalny.

Dla mnie bardzo cenna jest symbolika tego systemu, szczególnie symbole powietrza, ognia, wody i ziemi. Symbole te były i są wykorzystywane w kulturze, sztuce, i abstrakcyjnym myśleniu naukowym. Służą one do wyrażania myśli, np. w przenośniach i porównaniach, prawdopodobnie w każdym języku na świecie. Symbole te są też utwierdzone w naszej psychice, gdyż występują w naszych snach.

Drugi główny system wykorzystany w tej pracy, to tzw. typy psychologiczne, wprowadzone do psychologii przez Carla Gustava Junga. W swojej książce „Typy psychologiczne” bardzo pieczołowicie zebrał on rożne idee, głównie z europejskiej kultury, opisujące różne typy osobowości człowieka.

Jung na podstawie swoich wieloletnich badań, przemyśleń i doświadczeń wyróżnił osiem typów psychologicznych człowieka. Ten system typów, jak i sam Jung obecnie prawdopodobnie cieszy się bardzo dużym autorytetem. Jego system stał się inspiracją i podstawą do powstania kolejnych systemów rozwijających jego idee. Te modyfikacje systemu Junga są wykorzystywane coraz częściej. Oprócz psychologii znajduje ona zastosowanie np. w biznesie, edukacji i innych. W biznesie są przykładowo wykorzystywane przy rekrutacji, zarządzaniu i marketingu.

Systemami opartymi na typologii Junga są min. MBTI®, Socjonika, Keirsey Temperament Sorter®, MTR-i™, MMDI™, i inne.

Trzeci główny system, służący do budowy naszej mandali charakterów, to „enneagram”. Samo słowo „enneagram” pochodzi z języka greckiego i łączy dwa słowa: ennea – dziewięć i gram – diagram. Tak jak sama nazwa wskazuje, zostało tu wyróżnione dziewięć typów.

Ten system podobnie jak systemy bazujące na pracach Junga, również zdobywa coraz większą popularność (m.in. dzięki wykorzystywaniu go do celów biznesowych, terapeutycznych, edukacyjnych i innych).

Osobiście darzę enneagram dużą sympatią i jestem nim bardzo zafascynowany. Jak dla mnie jest to jeden z najlepszych, do tej pory powstałych, system opisujący charaktery człowieka. Poszczególne typy opisane w enneagramie są dla mnie najbardziej wyraziste, charakterystyczne i najłatwiejsze do rozpoznania na co dzień w naszym życiu. Dzięki temu wg mnie enneagram prawdopodobnie jest najbardziej przystępnym i najłatwiejszym systemem do opanowania dla ludzi zainteresowanych tematyką charakterów człowieka.

Myślę też, że bazując na enneagramie, łatwiej jest niż w innych systemach, określić czyjś charakter wyłącznie na podstawie obserwacji zachowania danej osoby w typowych życiowych sytuacjach. Jest to zasługa między innymi tego, że enneagram określa, w jaki sposób zachowują się ludzie w różnych stanach emocjonalnych. Tzn. konkretnie są to stany, które wywołują trzy rodzaje zachowań:

1. „Typowość”.
   Zachowanie typowe dla poszczególnych typów enneagramu.
2. Stres.
   Zachowanie, jakie występuje w stresie.
3. Relaks lub komfort.
   Zachowanie podczas relaksu.

Wg enneagramu, kiedy wchodzimy w „stres” lub w „relaks”, to przenosimy się niejako do innego typu enneagramu i zaczynamy zachowywać się podobnie jak ten typ.

Jak zatem możemy rozpoznać czyjś enneagramowy typ?

Potrzebujemy skupić się na czyimś zachowaniu w trzech rodzajach sytuacji. Tzn. obserwujemy, jak ktoś zachowuje się w sposób dla niego typowy? Jak zachowuje się w stresie? I jak zachowuje się, kiedy jest zrelaksowany, czy czuje się komfortowo? Innymi słowy, możemy porównać czyjąś „typowość”, stres i relaks, to poszczególnych typów enneagramu. Wtedy bazując na naszych obserwacjach, możemy dojść do tego, do jakiego typu enneagramu ktoś prawdopodobnie należy? Drogi czytelniku, więcej o przemieszczaniu się pomiędzy „typowością”, stresem a komfortem napiszę w dalszej części tego opracowania. Wówczas będzie łatwiej zrozumieć przemieszczanie się pomiędzy stanami psychicznymi jakie zostały opisane w enneagramie.

Oprócz tego przy określaniu czyjegoś typu charakteru bardzo pomocne mogą być emocje. Enneagram opisuje, skłonności poszczególnych typów do odczuwania i okazywania głównych emocji. Tymi głównymi emocjami są:

• gniew,
• lęk
• i wstyd.

Emocje te, co prawda, często są ukryte. Jednak z tych wewnętrznych emocji wynika często bardzo specyficzne zachowanie. Zachowanie, które można zaobserwować z codziennym życiu.

Podsumowując, enneagram bardzo mnie zainspirował. Szczególnie dwie powyższe idee. To znaczy:

• przemieszczanie się pomiędzy typami enneagramu w stanie typowym, stresie i relaksie,
• i wpływ, jakie mają emocje gniewu, lęku i wstydu na poszczególne typy enneagramu.

Te dwie idee więc miały znaczący wpływ na rozwój mandali charakterów.

W mandali charakterów szczególną rolę pełni system starożytny, który traktuję jako podstawę do dalszych rozważań. Wygląda to tak, że na system starożytny nanoszę wiedzę zaczerpniętą z typologii Junga oraz wiedzę pochodzącą z enneagramu. W praktyce przypomina to geometryczną układankę, gdyż skupiam się głównie na schematach tych trzech systemów. Poszczególne ich elementy są poprzestawiane i dopasowywane tak, żeby części o takich samych znaczeniach znalazły się w tych samych miejscach.

System starożytny stał się podstawą do dalszych rozważań dlatego, że jest on najbardziej ugruntowany w tradycji, kulturze, sztuce, nauce, a przede wszystkim w psychice człowieka. Jego wielką siłą jest rozumiany przez psychikę człowieka język symboli.

System starożytny jest więc traktowany z największym, należnym mu szacunkiem i w sumie jego kształt zostaje niezmieniony. Mówiąc bardziej konkretnie, mandala charakterów zawiera w sobie schemat zaproponowany przez Arystotelesa dotyczący podstawowych elementów, który jest uzupełniony o temperamenty Galena.

W system starożytny następnie została niejako wkomponowana typologia Junga i enneagram.

Przy dopasowaniu typologii Junga nie było aż takiego problemu, gdyż z pomocą przyszedł mi sam Jung. A mówiąc ściślej, to pomogła mi stworzona przez niego mandala, którą wyrzeźbił on na swoje 75 urodziny. W mandali tej starał się on zawrzeć za pomocą różnych symboli zdobytą przez siebie wiedzę.

W tym samym czasie natrafiłem też na prace Steve-a Myers-a twórcy systemu o nazwie – MTR-i™ (Managament Team Roles Indicator). Schemat ten opiera się na typologii Junga oraz na typologii osobowości o nazwie – MBTI® (Myers-Briggs Type Indicator ®). Schemat osobowości Steve-a Myers-a, kształtem przypomina bardzo mandalę Junga. Steve Myers w swoim nieistniejącym już w internecie blogu z dnia 5 marca 2007 roku pisał, że swój schemat odkrył, nie wiedząc o rzeźbiarskim dziele Junga i bardzo był zaskoczony, jego odkryciem oraz podobieństwem do stworzonego przez siebie schematu MTR-i™.

Jeśli chodzi o enneagram, to dopasowanie go do systemu starożytnego i typologii Junga okazało się większym problemem. Nie udało mi się natrafić na jakiś schemat lub prace jakiegoś znawcy enneagramu, które dałyby mi jakieś naprowadzające wskazówki lub skojarzenia.

Sam więc powoli analizowałem różne artykuły o enneagramie i element enneagramu za elementem dopasowywałem go do systemu starożytnego i typologii Junga. Sporo skojarzeń nasunęły mi między innymi publikacje o enneagramie panów Krzysztofa Wirpszy i Wojciecha Jóźwiaka.

Jednocześnie też szukałem inspiracji w innych publikacjach mogących mieć coś wspólnego z tematem charakterów.

W efekcie po siedmiu latach (2006-2013) kojarzenia i rozwiewania różnych nasuwających się wątpliwości postał schemat mandali charakterów, która łączy w sobie system starożytny, typologię Junga i enneagram. Mandala ta jest przeze mnie dalej analizowana i rozwijana. Dlatego na schematach umieszczam napis informujący o wersji mandali. Pierwszą oficjalna wersja została oznaczona jako – wersja 1.

W pracy tej umieszczono sporo różnych schematów. Tak właściwie to one stanowią główną treść i można się skupić przede wszystkim na nich. Stanowią one też podstawę i punkt wyjściowy do wielu rozważań i przemyśleń. Jak się okazje ze schematów tych można wysnuć wiele różnych interpretacji i wydobyć wiele treści. Z tego względu w nazwie tworzonej tu teorii charakterów postanowiłem użyć słowa – mandala.

W pracy tej również zastosowałem odmienne podejście niż w innych systemach opisujących osobowości. Opiera się ono na następujących założeniach:

• Nie tworzyłem nowych szczegółowych pojęć, które byłyby charakterystyczne tylko dla mandali charakterów. Takie specyficzne pojęcia zostały utworzone w innych teoriach dotyczących różnych typów charakterów, osobowości i temperamentów człowieka. Tworzenie nowych specyficznych pojęć i słów ma z jednej strony tę zaletę, że pozwala dokładniej i bardziej szczegółowo określić to, co ich autor ma dokładnie na myśli. Z drugiej strony jednak mają tę wadę, że inni muszą się uczyć tych nowych pojęć, a jeśli się ich nauczą, to często okazuje się, że wielu ludzi i tak nie rozumie tych pojęć w taki sam sposób, jak ich autor. W sumie więc tworzą się nowe interpretacje i nowe specyficzne pojęcia, które z czasem stają się coraz szerszymi pojęciami i nabierają coraz to nowych znaczeń. Dlatego też, między innymi z tego względu, w tej mandali charakterów zostały wykorzystane pojęcia powszechnie już używane i znane, mimo tego, że zostały wykorzystane do nowych pojęć utworzonych w tej mandali.
• Starałem się używać słów wieloznacznych i słów o jak najbardziej szerokim znaczeniu do tworzenia poszczególnych nazw i pojęć w tej mandali. Podejście takie ma tę zaletę, że daje możliwość różnego rodzaju skojarzeń z innymi pojęciami oraz ułatwia łączenie różnych tematów ze sobą. Pierwszym tego przykładem jest słowo „charakter”, użyte w nazwie całej tej teorii, czyli w „Mandali Charakterów”. Słowo charakter jest pojęciem szerszym niż np. osobowość i temperament, wykracza poza psychologię i używane jest w wielu dziedzinach życia.
• Często używałem słowników: języka polskiego, wyrazów obcych, frazeologicznego oraz antonimów i synonimów. Słowniki te, jeśli powiążemy je z używaniem szerokich i wieloznacznych pojęć, okazują się bardzo bogatym źródłem wiedzy psychologicznej powiązanej z tradycją, kulturą, sztuką, różnymi przekonaniami i nauką.
• Starałem się używać słów, które mają jak największe odniesienie do różnego rodzaju symboliki. Symbole są powszechnie wykorzystywane w sztuce, nauce, religii itd. W sumie więc symbole sprawiają, że pojęcia wykorzystywane w tej pracy mają jeszcze bardziej szerokie znaczenia.
• Starałem się również używać symboliki, jaka występuje w snach, która jest ściśle powiązana właściwie z wszystkimi dziedzinami życia. Wiele zagadnień w tej pracy jest traktowanych podobnie, jak byłyby one snami i są interpretowane i opisywane podobnie jak zwykłe sny. Takie podejście przeważnie daje bardzo duże pole do różnych skojarzeń, przenośni i porównań.
  Od wielu lat interesuję się snami, nic więc dziwnego, że ta tematyka jest mi bliska. Symbole senne często mają wiele znaczeń. Wiele z tych symboli można interpretować na kilka sposobów i często okazuje się, że każda z tych interpretacji jest słuszna. Ta wieloznaczność i głębia symboli sennych to niezwykła ich właściwość. Sny mimo tego, że są bardzo wieloznaczne, są też bardzo szczególne i każdy sen jest właściwie jedyny w swoim rodzaju. Symbole senne są więc niesamowitym językiem naszej psychiki. Językiem, który jest pełen głębokich treści i tajemnic do ciągłego odkrywania.
  W sumie używane w snach przez naszą psychikę symbole senne, były dla mnie największym argumentem za tym, żeby w tej teorii opisującej charaktery człowieka użyć wieloznacznych i symbolicznych pojęć do opisu poszczególnych typów tej mandali, jak i poszczególnych jej elementów.
• Stosowanie szerokich i wieloznacznych pojęć i symboli ma też tą wielką zaletę, że wszyscy je dobrze znają. I to, mam nadzieję, ułatwi poznawanie mandali charakterów.
  Wykorzystywanie wieloznacznych słów i pojęć w połączeniu z powszechnie wykorzystywanymi symbolami, jest podejściem, jakie daje pole do nieograniczonych wręcz skojarzeń i interpretacji. Skojarzeń i interpretacji, które mogą iść w różnych kierunkach, które czasami mogą być bardzo nieoczekiwane i zaskakujące. To jednak często może ułatwiać i pomagać w odkrywaniu różnych stron naszej osobowości i tajemnic ludzkiej psychiki.

Mam nadzieję, że wyżej wymienione podejścia ułatwią poznawanie mandali charakterów.