Historia tworzenia

2.3. – Enneagram

Rysunek poniżej przedstawia enneagram.

Enneagram wyróżnia 9 typów charakteru. Oznaczone są one cyframi od 1 do 9.

Często czytając różne materiały o enneagramie, możemy spotkać się z nazwami poszczególnych typów. W Polsce często są spotykane nazwy z książki Helen Palmer pt.: „Enneagram”. Są to:

1. Perfekcjonista.
2. Dawca.
3. Wykonawca.
4. Tragiczny Romantyk.
5. Obserwator.
6. Adwokat Diabła.
7. Epikurejczyk.
8. Szef.
9. Mediator.

Enneagram oprócz tego, że wyróżnia 9 typów, mówi jeszcze między innymi o tym, jak zachowujemy się w podczas stresu oraz podczas komfortu i relaksu.

Najogólniej mówiąc, polega to tym, że podczas stresu czy relaksu zachowujemy się podobnie jak inny typ charakteru, czyli niejako przechodzimy do innego typu.

Przykładowo typ 4 (Tragiczny Romantyk), kiedy przechodzi do relaksu, to przemieszcza się to typu 1 (Perfekcjonista). Typ 4, kiedy przechodzi do stresu, to przemieszcza się do typu 2 (Dawca).

Dla poszczególnych typów wygląda to tak:

W inny sposób możemy przedstawić powyższe zależności jako dwa ciągi cyfr tworzące powtarzające się cykle:

W warunkach komfortu czy relaksu cykle wyglądają tak:
1 → 7 → 5 → 8 → 2 → 4 → 1 →... itd.
3 → 6 → 9 → 3 →... itd.

Na powyższych schematach jaśniejszymi strzałkami oznaczone są tzw. typy proste. Są to: 3, 6 i 9. Ciemnymi liniami połączone są pozostałe typy, czyli 1, 2, 4, 5, 7, 8. Wśród nich typy 2, 7 i 8 to typy ekstrawertyczne. Z kolei typy 1, 4 i 5 to typy introwertyczne.

Informacje na temat tego, które typy enneagramu są typami ekstrawertycznymi, które introwertycznymi, a które prostymi, nie są tak łatwo dostępne, gdyż są one rozsiane po różnych źródłach. Do tego nie zawsze są one zgodne. Nie jest to w sumie nic dziwnego, gdyż pojęcia ekstrawertyzm i introwertyzm to pojęcia stosunkowo nowe. Wydaje mi się jednak, że można już powiedzieć, że najbardziej prawdopodobne są przyporządkowania takie jak w dwóch poniższych fragmentach artykułów, które można znaleźć w internecie:

Zasada enneagramu mówiąca o tym, że w stanach stresu oraz relaksu (czy komfortu), przechodzimy niejako do innego typu charakteru, jest wg mnie bardzo mocnym punktem enneagramu. Jest to faktycznie super logiczne i właściwie dla każdego oczywiste, ponieważ w życiu rzeczywiście w stanie komfortu lub stresu zachowujemy się inaczej niż normalnie, inaczej niż zwykle...

Ta zasada przechodzenia od typu do typu w różnych stanach emocjonalnych jest wykorzystana również w mandali charakterów i jest jedną z jej podstawowych zasad.

W sumie analizowaniu, gdzie, kiedy i dlaczego, który typ charakteru się przemieszcza, poświeciłem wiele czasu, i nadal wgłębiam się w ten temat. Kwestia ta więc może ulec jeszcze pewnym modyfikacjom.

Inną bardzo ciekawą cechą enneagramu, która jest również wykorzystana w mandali charakterów, jest podział na główne emocje, jakie były przez nas przeżywane w dzieciństwie:

Enneagram wyróżnia trzy główne emocje:

• gniew, czyli typy: 8, 9, 1 (dzieciństwo pełne gniewu: na coś, kogoś, sytuację itp.)
• wstyd, czyli typy: 2, 3, 4 (dzieciństwo pełne wstydu z powodu: czegoś, kogoś, sytuacji itp.)
• lęk, czyli typy: 5, 6, 7 (dzieciństwo pełne lęku z powodu: czegoś, kogoś, sytuacji itp.)

W mojej pracy nie rozstrzygam kwestii:

1. Czy emocje te powstają w dzieciństwie jako wynik zastanej sytuacji i potem emocje te kształtują charakter dziecka?
2. Czy emocje te są już obecne w momencie narodzin i potem dziecko poprzez nie odbiera otaczający je świat?

Osobiście skłaniam się do stwierdzania, że obie opcje są słuszne.

Pierwsza opcja wydaje się oczywista, że określone warunki życiowe, mają wpływ na rozwój charakteru i w ogóle na rozwój dziecka. I w sumie może tak być niezależnie od tego, czy dziecko ma już ukształtowany charakter w momencie narodzin, czy dopiero kształtuje się on w wieku późniejszym zależnie od życiowych okoliczności.

Za drugą opcją, że dziecko rodzi się już określonym charakterem, przemawiają zwykłe obserwacje, jakie można dokonać w życiu. Np. ja jako ojciec trójki dzieci, w tym bliźniąt, widziałem, że dzieci od urodzenia są różne, mimo tego, że były w tej samej życiowej sytuacji. Zresztą nie tylko można zobaczyć to u ludzi, lecz i u zwierząt, np. można zaobserwować, że szczenięta lub kocięta z tego samego miotu mają różne osobowości. Również w/w Hans Jürgen Eysenck w swoim wykładzie, jaki jest dostępny w internecie, mówi, że nawet szczury wykorzystywane do badań laboratoryjnych mają różne osobowości. Konkretnie przytacza on wyniki badań na temat wpływu alkoholu na szczury, gdzie wyniki okazały się różne dla różnych typów osobowości u szczurów. Eysenck uważa, że osobowość jest to bardzo ważny składnik, który należy uwzględniać, i że wyniki badań laboratoryjnych są całkowicie zależnie od poszczególnych typów osobowości u zwierząt. Oto cytat z jego wykładu, jaki został zamieszony na stronie YouTube:

W tworzonej tu mandali charakterów zostało więc przyjęte to, że obie powyższe opcje są słuszne, czyli że dziecko rodzi się z ukształtowanym charakterem, który w wieku późniejszym pod wpływem różnych okoliczności życiowych ulega rozwojowi i różnym modyfikacjom.

Wracając do enneagramu po pewnym czasie jego używania, doszedłem do wniosku, że enneagram częściowo pokrywa się z typologią Junga oraz systemem starożytnym, dlatego że:

• gniew odpowiada intuicji (a jak intuicji to – żywiołowi powietrza),
• wstyd odpowiada czuciu (a jak czucie to – żywiołowi wody),
• lęk odpowiada logice, czy myśleniu (a jak logika to – żywiołowi ognia).

Przedstawiam to na rysunku poniżej:

Do tego, że enneagram pokrywa się częściowo z typologią Junga i systemem starożytnym, doszedłem głównie poprzez przyporządkowywanie różnych ludzi do poszczególnych typów enneagramu. Starałem się to robić głównie na podstawie obserwacji i analizowania ich zachowania w różnych sytuacjach. Tzn. konkretnie starałem się zestawić czyjeś zachowanie podczas stresu, komfortu i normalnego zachowania, i na podstawie tego dochodzić, do jakiego typu enneagramu ten ktoś może należeć?

Był to proces dosyć żmudny, ale akurat wtedy, kiedy to robiłem, miałem na to sporo czasu. Pracowałem wówczas na linii produkcyjnej. Podczas długich i nudnych zmian starałem się po prostu czymś zajmować swoje myśli, żeby jakoś zleciał mi czas. Przyporządkowywałem więc ludzi, którzy pracowali w pobliżu do poszczególnych typów enneagramu, opierając się tylko na obserwacji ich zachowania.

Odkryłem przy okazji, że sytuacja pracy w fabryce (i w ogóle w różnych zakładach pracy), jest świetnym miejscem na to, żeby badać, analizować i odkrywać typy charakteru. Jest tak głównie z dwóch powodów. Po pierwsze nie brakuje „materiału” do badań, gdyż ludzie otaczają cię zewsząd. Po drugie zaś podczas pracy nie brakuje różnego rodzaju sytuacji, czyli sytuacji, kiedy ludzie są w stresie, kiedy starają się zachowywać w sposób dla siebie normalny, oraz wtedy, kiedy są zrelaksowani. Wydawać się może, że sytuacji, kiedy ludzie czują się komfortowo, raczej podczas pracy w fabryce jest najmniej, jednak one również występują, gdyż w zasadzie każdy stara się umilić sobie jakoś nudny czas, choćby poprzez rozmowy z innymi pracownikami, jeśli jest taka możliwość.

Taka metoda badania charakterów ma więc sporo zalet, tym bardziej że jest to sytuacja czysto życiowa, w odróżnieniu od jakichś warunków laboratoryjnych, czy warunków sztucznie stworzonych do wykonania określonych badań. Jednak zapewne wadą tej metody jest to, że nie można jej uznać za naukową metodę badań, gdyż nie można jej dokumentować w żaden sposób, ponieważ w tym czasie trzeba robić coś innego. A jeśli nawet by się miało okazję do dokumentowania, to nie można tego robić ze względu na zachowanie czyjegoś prawa do prywatności.

Wtedy jednak, podczas pracy w fabryce, kiedy prowadziłem swoje analizy nad typami enneagramu, nie myślałem jeszcze o tym, że będę ten temat rozwijał i kontynuował do obecnego etapu. Wówczas głównie robiłem to z nudów.

Większość ludzi, których obserwowałem i analizowałem, udawało mi się przyporządkować, do któregoś z typów enneagramu. Jednak byli i tacy, których nie mogłem nigdzie dopasować. Tzn. dopasowywałem ich do jednego typu i wydawało mi się, że to jest to, jednak po jakimś czasie pojawiały się wątpliwości. Co prawda wiele razy zdarza się tak, że kilka razy zmienia się typ, do którego ktoś może należeć, gdyż ciągle pojawiają się nowe wątpliwości. Jednak tu chodzi mi o to, że byli tacy ludzie, przy których wątpliwości ciągle się pojawiały i ciągle zmieniałem typ, do którego mogą oni należeć? Zwykle takiego kogoś przyporządkowywałem za zmianę do dwóch typów enneagramu, a czasami do trzech.

Żeby poradzić sobie z tym problemem, zacząłem bardziej wgłębiać się w typologię Junga. I zacząłem przyporządkowywać ludzi jednocześnie do enneagramu i do typologii Junga.

Okazało się wówczas, że część z tych ludzi, których nie mogłem dopasować do któregoś z typów enneagramu, pasowali bardziej do typów Junga. Jednak co było w tym najciekawsze, pasowali oni głównie do dwóch typów Junga. Tzn. do: doznaniowego typu ekstrawertycznego i doznaniowego typu introwertycznego.

Po pewnym czasie powstała więc w mojej głowie hipoteza, że tych dwóch typów Junga po prostu nie ma enneagramie, czyli że nie są one podobne ani zbliżone od żadnego z enneagramowych typów.

Potem coraz bardziej zacząłem się o tym przekonywać i krótko mówiąc, doszedłem do wniosku, że w enneagramie brakuje dwóch typów doznaniowych Junga, czyli doznania ekstrawertycznego i doznania introwertycznego.

W tym miejscu należałoby jeszcze wspomnieć o innych typach Junga, które można znaleźć w enneagramie. Tzn. powiedzieć o tych typach z typologii Junga, które pasują do typów znajdujących się enneagramie.

Typy te, co prawda, nie są identyczne, mają one jednak ze sobą bardzo wiele wspólnego. I tak:

• typ enneagramu 1 – intuicja introwertyczna z typologii Junga;
• typ enneagramu 2 – czucie ekstrawertyczne z typologii Junga;
• typ enneagramu 3 – brak odpowiednika w typologii Junga;
• typ enneagramu 4 – czucie introwertyczne z typologii Junga;
• typ enneagramu 5 – myślenie introwertyczne z typologii Junga;
• typ enneagramu 6 – brak odpowiednika w typologii Junga;
• typ enneagramu 7 – myślenie ekstrawertyczne z typologii Junga;
• typ enneagramu 8 – intuicja ekstrawertyczna z typologii Junga;
• typ enneagramu 9 – brak odpowiednika w typologii Junga.

Powyższe zestawienie poniżej umieściłem również w poniższej tabelce.

Na powyższym schemacie enneagramu oprócz dziewięciu typów enneagramu możemy też zobaczyć 6 typów psychologicznych Junga. Typów psychologicznych Junga jest osiem. Na powyższym schemacie brakuje zatem jeszcze dwóch typów ze systemu Junga. Są to doznanie ekstrawertyczne i introwertyczne.

W pewnym sensie zatem można powiedzieć, że w enneagramie brakuje doznania ekstrawertycznego i doznania introwertycznego. Kiedy się na tym zastanawiałem, przez wiele miesięcy kombinowałem jak wpasować te dwa typy Junga do enneagramu. I doszedłem do wniosku, że żeby wszystko do siebie pasowało i miało jakiś logiczny sens to, do enneagramu trzeba dodać trzy nowe typy.

Te trzy nowe typy to:

• doznanie introwertyczne,
• doznanie ekstrawertyczne
• doznanie proste.

Dlaczego „proste”? I dlaczego ten trzeci typ?

Ponieważ w enneagramie wyróżnia się 3 typy ekstrawertyczne, 3 typy introwertyczne i 3 typy proste. Jest więc taka sama ilość typów prostych, ekstrawertycznych i introwertycznych. Jeśli więc dodajemy jeden typ ekstrawertyczny i jeden typ introwertyczny to wg filozofii enneagramu, bardzo logiczne wydaje się dodanie do tego również typu prostego.

Następnym problemem było to, gdzie dokładnie umieścić te trzy nowe typy?

I znowu po pewnym czasie różnych przemyśleń i analiz, utwierdzałem się powoli, co do tego, gdzie powinny się one znajdować?

Ogólnie mówiąc, doszedłem do wniosku, że dla tych trzech nowych typów w enneagramie powinna powstać nowa czwarta część, w której te typy będą się znajdować.

Oryginalny enneagram bowiem dzieli się na trzy części. Podzielony jest tak ze względu na trzy główne emocje, czyli:

• wstyd – typy 2, 3, 4;
• lęk – typy 5, 6, 7;
• gniew – typy 8, 9, 1.

Do tego więc najbardziej pasuje dodanie nowej głównej emocji, obejmującej trzy nowe typy. Przedstawia to poniższy rysunek.

Nowa główna emocja, którą jest „żal”, została umieszczona pomiędzy lękiem i wstydem u dołu schematu. Naprzeciwko znajduje się – intuicja. W ten sposób nasz schemat został podzielony na cztery części.

Dzięki temu nasz przerobiony enneagram zawiera cztery części, podobnie jak w typologii Junga i systemie starożytnym, które również dzielą się na cztery części.

Analogicznie do systemu starożytnego nową część umieściłem pomiędzy żywiołami ognia i wody oraz naprzeciwko żywiołu powietrza.

Z kolei jeśli spojrzymy na analogię to teorii Junga, nowa część pokrywa się z jedną z funkcji psychicznych. Funkcją tą jest – doznanie.

Nowa część będzie zatem znajdować się pomiędzy funkcjami, jakimi są: myślenie i czucie. Naprzeciwko tej części zaś znajduje się intuicja.

W tej nowej części umieściłem dwa typy Junga, czyli doznanie ekstrawertyczne i doznanie introwertyczne. Do tego dodałem trzeci typ – doznanie proste, zgonie z filozofią enneagramu, że oprócz typów ekstrawertycznych i introwertycznych są w nim również typy proste (tzn. enneagramowe typy: 3, 6, 9).

Nowe typy oznaczyłem roboczo, jako 10, 11, 12. (z czasem postanowiłem to zmienić, bo jest to w sumie niepraktyczne i trudne do zapamiętania. Jest to jednak logiczne tylko dla kogoś, kto zna i posługuje się enneagramem).

Dalej czwartą część zgodnie z podziałem enneagramu na główne emocje wstępnie nazwałem – żal.

Nowy podział będzie więc wyglądać tak:

• gniew, czyli 8, 9, 1 (dzieciństwo pełne gniewu: na coś, kogoś, sytuację itp.)
• wstyd, czyli 2, 3, 4 (dzieciństwo pełne wstydu z powodu: czegoś, kogoś, sytuacji itp.)
• lęk, czyli 5, 6, 7 (dzieciństwo pełne lęku z powodu: czegoś, kogoś, sytuacji itp.)
• żal, czyli 10, 11, 12 (dzieciństwo pełne żalu, smutku, bólu, pretensji z powodu: czegoś, kogoś, sytuacji itp.)

Do tego, że czwartą główną emocją w rozszerzonym enneagramie powinien być „żal”, doszedłem przede wszystkim na podstawie obserwacji typów doznaniowych. Oprócz tego analizowałem sam schemat rozszerzonego enneagramu tak, żeby wszystko do siebie pasowało.

Poniżej opisuję, co się kryje za tymi czterema głównymi emocjami w rozszerzonym enneagramie. Starałem się to opisać analogicznie do oryginalnego enneagramu i zgodnie z jego duchem.

Gniew, wstyd, lęk i żal są więc głównymi emocjami, jakie przeżywaliśmy w dzieciństwie. Była to nasza reakcja na to, co działo się wokół nas. Główna reakcja na nasze największe problemy. Jako dzieci jesteśmy wystawieni na działanie otoczenia (rodzinę, miejsce zamieszkania, ludzi z otoczenia, przedszkole, szkołę, różne instytucje itd.).

To otoczenie stwarza jeden z dwóch głównych problemów dzieciństwa. To otoczenie więc ogólnie mówiąc, albo nas odrzuca, albo nas zniewala. Jeśli zdarza się to rzadko, wówczas nasze dzieciństwo jest bardziej udane, jeśli zdarza się częściej, wówczas jest w różnym stopniu mniej udane.

Niestety żyjąc nawet w najlepszych rodzinach i miejscach, od czasu do czasu może nam się przytrafić jakieś odrzucenie lub zniewolenie.

Sytuacje odrzucenia możemy podzielić na dwie przeciwne sobie emocje, którymi są:

• lęk i
• wstyd.

LĘK jest spowodowany przez jakieś niebezpieczeństwo czy stan zagrożenia. Np. poprzez zagrożenie: karami, bólem, biciem, okaleczeniem, głodem, wygnaniem, śmiercią itp. Taki stan zagrożenia odczuwany w dzieciństwie wywołuje podstawowy impuls działania, którym jest – unikanie czy uciekanie od zagrożenia.

Przyczyny tego mogły być np. takie:

• Rodzice stosowali kary cielesne wobec dzieci.
• Sytuacja rodzinna mogła nieść różne nieprzyjemne sytuacje, gdzie psychika dzieci była narażona na nagłe i duże psychiczne obciążenia, czyli, że tak powiem, występowało „bicie psychiczne” dzieci.
• Jeden z rodziców czy ktoś w rodzinie miał jakieś obsesyjne, czy paranoidalne zachowania, które ciągle się powtarzały. Dzieci musiały nauczyć się rozpoznawać, kiedy te zachowania mogą wystąpić i tego, jak unikać przykrych dla nich konsekwencji tych zachowań.
• Mogli żyć w niebezpiecznym środowisku, które było dla dzieci czy rodziny nieprzychylne, z tego mogły wynikać np.: pobicia, ból różnego rodzaju, okaleczenia, nieprzychylności itp.
• Dzieci musiały żyć w rodzinie, gdzie były bardzo trudne warunki materialne i gdzie mogły nie mieć zapewnionych podstawowych potrzeb.
• itp.

W wyobrażeniu sytuacji, w których występuje lęk czy stan zagrożenia, może nam pomóc odpowiadający im w enneagramie żywioł ognia. W symbolicznym sensie jest to więc środowisko, gdzie czasem zagrażać może nam ogień czy pożar. I musimy zachowywać się podobnie jak w przypadku jakiegoś ognia, który się rozprzestrzenia w mniej lub bardziej gwałtowny sposób. Cechy ognia są między innymi takie, że jest on: gwałtowny, gorący, parzący, szybki, nieprzewidywalny, trudny do powstrzymania itd.

W dzieciństwie, jeśli ma się do czynienia z ogniem, czyli lękiem czy stanem zagrożenia, to trzeba wówczas jakoś przetrwać. Z pomocą wtedy może przyjść kierowanie się myśleniem i logiką. Zatem nawet będąc dzieckiem, warto rozpoznawać zagrożenie, kierując się logiką. Warto bowiem wiedzieć, jak i kiedy należy tego zagrożenia unikać lub się przed nim uchronić czy po prostu od niego uciec.

WSTYD z kolei to odrzucenie, które dotyczy ludzi, którzy spędzili dzieciństwo w środowisku, które miało o nich niskie mniemanie, gdzie byli narażeni na niski prestiż, niską rangę itp. Z tego względu często mogło brakować im uznania i docenienia ich. Dalej w wyniku tego czuli się oni temu winni i wstydzili się.

W efekcie tego, dzieci odbierające otoczenie poprzez wstyd, wchodzą w życie z ciągłą potrzebą upewniania się o swojej wartości. Dbają o to, żeby inni ich cenili, żeby inni mieli o nich dobrą opinię, myśleli o nich, że są wartościowi.

Przyczyny tego mogą być różne, mogły pochodzić od ludzi lub od tzw. siły wyższej, kiedy nikt nie miał na to wpływu. Przykładowo mogły to być sytuacje, gdzie dzieci takie mogły:

• Żyć w środowisku, które przynosiło im wstyd, lub myślały, że one przynoszą swojemu środowisku wstyd.
• Wydarzyło się coś, co jest powszechnie uważane za powód do wstydu.
• Rodzina, w której żyli, miała jakiś wstydliwy sekret, który starała się ukryć przed środowiskiem, w którym żyli, żeby nie stracić dobrej opinii.
• Mogły stracić kogoś z rodziców, wtedy ich wartość pomniejsza los, fatum, bóg itp. Wtedy niejako fatum, pech, los, bóg, znalezienie się w niewłaściwym miejscu w niewłaściwym czasie, niesprzyjający zbieg okoliczności, czy inna „siła wyższa”…, te dzieci poniża w porównaniu z innymi dziećmi.
• Mogły być zabrane od swoich rodzin (np. przez wyrok sądu rodzinnego) i przekazane do innych rodzin czy do domu dziecka.
• Mogły stracić swoją dotychczasową pozycję, np., kiedy rodzi się młodsze rodzeństwo, najstarsze dziecko (czy starsze dzieci) traci wtedy dotychczasową pozycję i musi się zadowolić mniejszą niż wcześniej uwagą rodziców.
• Mogły być niechcianymi czy nieoczekiwanymi dziećmi.
• itp.

W wyobrażeniu sytuacji tych dzieci może nam też pomóc, żywioł wody, który symbolicznie temu odpowiada. Jest to sytuacja, gdzie coś jest „płynne i niestałe”. Coś jest niepewne, bo „przecieka nam przez palce” i nie znajdujemy uznania w oczach ludzi, ponieważ np. mówią – „zalewasz”, „nie lej wody”, „wodolejstwo” itp.

Jest to też sytuacja mająca nas duży wpływ, bo „cicha woda brzegi rwie”. Mogły być również ofiarami tzw. mokrej roboty, czyli takiego zachowania, które było wobec dzieci niegodne, czy też dzieci były ofiarami takiego postępowania wobec nich, na które nie miały wpływu. Dalej możemy się wstydzić, kiedy jesteśmy mokrzy, np.: kiedy zmokniemy na deszczu, nieoczekiwanie w ubraniu wpadniemy do wody itp. Wówczas, kiedy ktoś zobaczy nas takimi przemoczonymi, wstydzimy się, gdyż może on o nas pomyśleć, że jesteśmy niezdarni, gorsi, nie potrafimy się odpowiednio zachowywać, żeby przemoczenia uniknąć. Przez to ten ktoś może nas mniej cenić, mieć o nas gorszą opinię, wywyższać się nad nami itp.

Woda ogólnie mówiąc, jest płynna. Może płynąć, wpływać i wypływać, mieć wpływ i wypływ, oraz być spokojna lub wzburzona albo bystra. Woda też może być groźna, napierać z wielką siłą, wpływać wszędzie niepowstrzymana jak powódź, może być trudna do zatrzymania, może zalewać nas jak wielka fala lub wpływać powoli i niepostrzeżenie zalewając nasze domy itp. Oprócz tego woda może być dla nas nieprzyjemna, kiedy jest zbyt chłodna i zimna. Chłodem i zimnem może nas obezwładniać i uczynić nas niezdolnymi do wykonywana czegokolwiek. Woda jeszcze zdolna jest spowalniać nasze kroki, ponieważ kiedy idziemy w wodzie, jej opór sprawia, że poruszamy się wolniej i kosztuje nas to więcej wysiłku.

Dziecko może więc odbierać otaczający je świat przez pryzmat problemów podobnych do tych, jakie sprawia woda.

Oprócz wyżej wymienionych sytuacji, kiedy dzieci były odrzucane i w wyniku czego odczuwały lęk i wstyd, mamy jeszcze dwie sytuacje, gdzie dzieci były zniewalane.

Zniewalanie zaś wywołują przede wszystkim dwie emocje:

• gniew i
• żal.

GNIEW jest spowodowany zniewoleniem przez niepewną sytuację. Głównie było to spowodowane tym, że w środowisku, w którym te dzieci żyły było dużo agresji.

Efektem tego jest to, że potem w życiu takie dzieci są bardzo wyczulone na agresję. Starają się być przygotowane na to, żeby wytrwać w takich sytuacjach, kiedy muszą być świadkami agresji lub sami jej doświadczają. A jeśli takie sytuacje ich zaskakują, wywołuje to u nich gniew. Gniew ten może być okazywany na zewnątrz albo być tłumiony „w środku” lub przekazywany do otoczenia w inny sposób, np. upór, krytykę, sarkazm itp.

Przyczyny tego mogły być np. takie, że dzieci:

• Były słabsze w środowisku, w którym żyły i były narażone na znęcanie się ze strony silniejszych, np. mogły być najmłodsze, czy też najsłabsze fizycznie w swojej rodzinie i członkowie rodziny odreagowywali na nich nagromadzoną w sobie złość, czy agresję wobec innych.
• Były w sytuacji, kiedy dzieci spełniają funkcję przysłowiowego „chłopca do bicia”, czy „kozła ofiarnego”.
• Musiały przebywać z kimś, kto był egoistyczny, nieznośny, władczy, czy nieliczący się ze swoimi dziećmi. Np. kiedy matka, czy ojciec, czy ktoś inny z rodziny, bywali odurzeni (np. byli pod wpływem alkoholu, narkotyków itp.) i trzeba było znosić ich agresywne, nieprzewidywane zachowanie.
• Zdarzało im się znaleźć w sytuacji, kiedy rodzice stawali się na pewien czas nieodpowiedzialni, np. imprezowali, pili, narkotyzowali się itp.
• Bywały w sytuacji, kiedy ktoś nie stawał na wysokości zadania: np. któryś rodziców obiecał, że coś zrobi, a potem np.: wolał robić coś bardziej atrakcyjnego dla niego; upił się lub czymś odurzył i nie był zdolny do niczego; zapomniał, gdyż miał do tego niepoważnie podejście i nie przykładał do tego dużej wagi; itp. W wielu takich sytuacjach dziecko było zmuszone radzić sobie samo, np. musiało przejmować rolę dorosłego i podejmować się różnych zadań za rodzica. Zadania te zaś mogły być dla dziecka zbyt trudne i ponad jego możliwości.
• Zdarzało im się być zostawionym kompletnie samym sobie, czy też nikt się nimi kompletnie nie interesował.
• Bywali obarczani nadmiernymi zadaniami i nadmierną jak na ich wiek odpowiedzialnością.
• itp.

W wyobrażeniu sytuacji tych dzieci może nam też pomóc żywioł powietrza. Jest to więc sytuacja, gdzie są pogodnie i bezwietrzne dni, ale są też takie dni, gdzie występują tornada, cyklony, silne wichury. Dzieci właśnie musiały znosić takie sytuacje, kiedy dorośli byli dla nich takim szalejącym tornadem i musiały jakoś wytrwać w tym czasie, kiedy ten żywioł szalał wokół nich. Szalejące wichury i tornada napinały ich cierpliwość i nerwy do granic wytrzymałości.

Powietrze może też być wilgotne i chłodne. Taka sytuacja na dłuższą metę może być bardzo irytująca. Np. wtedy kiedy długo pada chłodny deszcz i jesteśmy na niego przez długi czas narażeni. Kiedy trudno od niego uciec, coraz bardziej narasta w nas gniew na tą sytuację.

Powietrze bywa też zamglone i wówczas ogranicza ono naszą widoczność. Nie możemy wówczas widzieć wszystkiego wokół siebie jasno, nie jest to dla nas przejrzysta sytuacja, lecz mętna i podejrzana.

Powietrze jest również gorące. Zbytnia gorączka zaś spowalnia nasze ruchy. Nie możemy się zbyt szybko poruszać, gdyż będziemy się pocić, będziemy spragnieni, zmęczeni itp. Będąc spoconymi, nie czujemy się komfortowo, trzeba ciągle ocierać spływający pot, do potu łatwo przylepia się brud, trzeba zmieniać przepocone ubrania itp.

Sytuacja, kiedy musimy przez dłuższy czas przebywać w gorącym powietrzu i nie mamy możliwości od tego uciec, sprawia, że stajemy się ciągle poirytowani i rozdrażnieni. Taka sytuacja może naprężać nasze nerwy do granic wytrzymałości i wywołać wybuchu gniewu i agresji.

Dzieci więc musiały przetrwać różnych w sytuacjach, które były podobne do działania powietrza.

ŻAL jest spowodowany zniewoleniem przez stałe i niezmienne otoczenie. Głównie jest to spowodowane tym, że dzieci żyły w środowisku, które w jakichś sposób utrzymywało ich w miejscu, z którego nie mogli się wyrwać.

Efektem tego był żal, smutek, ból, rozczarowanie, gorycz, pretensja... do otoczenia za to, że muszą tkwić w jednym miejscu. Zarówno dosłownie w otaczającej rzeczywistości, jak i wewnątrz własnej psychiki. Dzieci takie potem wchodzą w życie dorosłe, będąc wyczulone na wszystko, co w jakiś sposób ogranicza ich wolność. Będą starały się żyć tak, żeby im jej nic ani nikt nie ograniczał.

Przyczyny tego mogły być np. takie, że dzieci:

• Nie mogły wychodzić z domu.
• Były bardzo ściśle kontrolowane.
• Były pod wpływem rodziców, którzy byli bardzo jednostronni np.: fanatycznie religijni, wprowadzający „wojskowy” rygor, zachowujący się jak rygorystyczni nauczyciele, ludźmi „prostymi” – w zwyczajach lub poglądach, byli stronniczy itp.
• Żyły w cieniu jakiegoś niepodważalnego autorytetu czy niepodważalnych zasad.
• Żyły w środowisku, które było bardzo określone w zwyczajach, postępowaniu i poglądach.
• Sytuacja wokół tych dzieci rzadko ulegała zmianom.
• Mogły być dziećmi nadopiekuńczych rodziców.
• Mogły być dziećmi rodziców, którzy decydowali za nich, a nawet tworzyli ich przyszłość, np. rodzice pracowali w jakimś cennym i dobrze płatnym zawodzie i robili wszystko, żeby dzieci robili to samo co oni, nawet jeśli dzieci się do tego nie nadawały i wykazywały się talentami do robienia czegoś innego.
• Rodzice wiedzą lepiej, co należy w życiu robić, a co nie? Co się opłaca, a co się nie opłaca? Co ma sens, a co nie ma sensu? Itp. Dzieci w takiej sytuacji są pod presją wizji na życie swoich rodziców i muszą przez to rezygnować ze wszystkiego, co przez rodziców uważane jest za zbędne, bezsensowne, nieopłacalne... Np. dzieci będą musiały zrezygnować ze swoich zainteresowań, pasji, talentów, które wg opinii rodziców nie mają sensu.
• Rodzice uważali, że ich dzieci należą wyłącznie do nich i tylko oni mają prawo o nich decydować.
• Przez zbyt kontrolujące podejście rodziców do dzieci, dzieci mogły być narażone na różne „wstrząsy” i „urazy”, wywołane tym, że rodzice przywoływali ich na różne sposoby do porządku, kiedy zbaczali z obranej przez ich rodziców drogi.
• itp.

W wyobrażeniu sytuacji tych dzieci może nam też pomóc żywioł ziemi. Można by więc np. powiedzieć, że w dzieciństwie ludzie ci byli „uziemieni”. Przede wszystkim tych ludzi dotyczą słynne marzenia o wolności, będące tematem wielu powieści i filmów, w których bohaterowie np. jakimś motorem czy samochodem przemierzają świat nieograniczani przez żadne przepisy i prawa (często nawet policja i inni stróże prawa, nie są w stanie ich zatrzymać). Albo kradną pieniądze i potem przez jakiś czas je wydają i „świat należy do nich”. Albo chcą żyć wolno wg własnych zasad na swojej ziemi (terenie, domu itd.). Jak np. bohater książki i filmu: Shrek, który chce spokojnie żyć na swoim bagnie niepokojony przez nikogo. Ludzie ci więc niejako z żalu za utraconym wg nich dzieciństwem, przez resztę życia ciągle uwalniają się z niewoli i uziemienia, jakiego zaznali w dzieciństwie.

Symbolicznie ziemia może uziemiać np. w ten sposób, że jest jak bagno, które całkowicie pochłania i zniewala. Żeby nas bagno całkowicie nie pochłonęło, musimy zachowywać się spokojnie, być opanowanymi i nie wykonywać żadnych gwałtownych ruchów.

Dalej ziemia może być błotnista, pełna mułu, to sprawia, że poruszanie i przemieszczanie się do przodu staje się utrudnione. Dawniej, kiedy nie było jeszcze tyle utwardzonych dróg co dzisiaj, poruszanie się po gruntowych drogach było bardzo utrudnione, można było ugrzęznąć i być unieruchomionym na długie godziny, zanim udało się wydostać z jakiejś wypełnionej błotem dziury. Walka z błotem może być bardzo wyczerpująca i sprawiająca, że nasze mięśnie i całe ciało są obolałe z wysiłku.

Błoto dodatkowo nas brudzi i jeśli przez długi czas jesteśmy oblepieniu błotem, to możemy być tym bardzo rozżaleni, że nam się to przytrafiło.

Ziemia dalej może być też sucha i piaszczysta. Poruszanie się po takim terenie wydaje się długie i nudne oraz jest bardzo wyczerpujące. Trzeba odpowiednio rozplanować swoje siły, żeby nie pozostać samemu bez pomocy, gdzieś na środku pustyni. Nie można więc brać ze sobą niepotrzebnych rzeczy, żeby nie stanowiły niepotrzebnego balastu. Dopuszczalne są więc tylko rzeczy niezbędne, głównie zapewniające zaspokojenie podstawowych potrzeb, jak głód, pragnienie, odpoczynek, sen, ochrona przez nadmiernym chłodem lub gorącem itp. W suchym terenie trzeba się bardzo skupiać, żeby w takim terenie znaleźć coś charakterystycznego, np. wypatrzeć gdzieś w oddali jakąś oazę, wypatrzeć coś, co nadaje się do zjedzenia, wypatrzeć jakąś zwierzynę do upolowania itd.

Ziemia może być jeszcze skalista i trudno dostępna. W takim środowisku bezwzględnie musimy skupić swoją uwagę przy poruszaniu się, gdyż grozić to może upadkami, stłuczeniami, urazami i bólem. Kiedy nam się to przytrafi, możemy być rozżaleni tym, że musimy borykać się z tak trudnym i niebezpiecznym terenem.

Ziemia też może ulegać wstrząsom i trzęsieniom ziemi. Kiedy żyje się na takim terenie, trzeba być przygotowanym na nieoczekiwane wstrząsy. W życiu może to oznaczać jakieś nieprzewidziane okoliczności, na które warto być psychicznie przygotowanym. Kiedy takie wstrząsy się przydarzają, ogarniać nas może wielki smutek i żal, oraz pretensja, że przytrafiło się to właśnie nam.

Ogólnie więc mówiąc, obcowanie z ziemią i zagrożeniami, jakie ona niesie, wymaga odpowiedniego nastawienia psychicznego, odpowiedniego nastawienia do życia i filozofii życiowych, których trzeba ściśle przestrzegać.

Z takim zagrożeniami mają zatem do czynienia dzieci, które odbierają otaczającą je rzeczywistość poprzez żal. Zagrożeniami, które w symbolicznym sensie może sprawiać ziemia.

I tak wyglądałby cztery głównie emocje, które mają duży wpływ na rozwijanie się charakteru w dzieciństwie. Emocje te oczywiście towarzyszą nam potem w całym późniejszym życiu i mają na nas mniejszy lub większy wpływ zależnie od sytuacji, w której się znajdujemy. Emocje te też w mniejszym lub większym stopniu wpływają na rozwój naszego charakteru.

Na poniższym rysunku umieściłem, krótkie opisy wyżej opisanych cztery głównych emocji.

W ten sposób postał schemat rozszerzonego enneagramu, który można było nałożyć na wyżej opisane schematy typologii Junga i systemu starożytnego.

Po połączeniu tych trzech systemów w jeden, kolejnym problemem było dojście do tego, w jaki sposób łączy się ze sobą dziewięć typów enneagramu z trzema nowymi typami, które w nim nie występują? Tzn. jak zgodnie z filozofią enneagramu poszczególne typy charakteru będą przechodzić od stanu typowego dla danego typu do stresu lub do komfortu (relaksu)?

Dojście do tego zajęło mi najwięcej czasu, bardzo długo miałem co do tego wątpliwości. I w sumie to nadal jeszcze nasuwają mi się pewne wątpliwości co do kilku kwestii, ale to już nie przeszkadza w używaniu mandali charakterów. Poza tym rozwiewanie kolejnych wątpliwości pozwala coraz bardziej dopracowywać mandalę charakterów i lepiej poznawać zależności pomiędzy poszczególnymi typami charakterów.

Przyjdźmy więc do sprawy połączenia pomiędzy sobą poszczególnych typów, czyli tego, gdzie przechodzą one w sytuacji stresu i w sytuacji komfortu.

Zacznijmy może od typów prostych, które możemy połączyć ze sobą tak jak na rysunku poniżej.

W porównaniu z enneagramem w mandali charakterów zmieniło się to, że typ 3 nie będzie się łączył bezpośrednio z typem 6 tak jak w enneagramie (połączenie to oznaczone jest na rysunku szarą przerywaną linią). Nie będzie również występującego w enneagramie trójkąta pomiędzy typami 3, 6 i 9.

Zamiast tego powstał kwadrat łączący typ 3, 6, 9 oraz 11, czyli trzy typy proste enneagramu z nowo powstałym typem – doznanie proste.

Następny rysunek przestawia powstały kwadrat typów prostych.

Tak więc wyglądałaby sprawa połączenia pomiędzy sobą typów prostych.

Przejdźmy zatem do połączenia pomiędzy sobą typów ekstrawertycznych i introwertycznych, które zostały nam po połączenia.

Będą to następujące typy:

• typy pochodzące z enneagramu, czyli: 1, 2, 4, 5, 7, 8:
• oraz dwa typy pochodzące z typologii Junga, czyli doznanie ekstrawertyczne i doznanie introwertyczne, które na rysunku oznaczone są poprzez liczby: 10 i 12.

Powyższą sytuację przedstawia poniższy rysunek.

Mamy więc połączenie pomiędzy poszczególnymi typami ekstrawertycznymi i introwertycznymi pochodzącymi z enneagramu (typy: 1, 2, 4, 5, 7 i 8) oraz brak połączenia z pochodzącym z typologii Junga doznaniem ekstrawertycznym i doznaniem introwertycznym (typy: 10 i 12).

Sprawa wygląda na pierwszy rzut oka na dość skomplikowaną.

Żeby rozwiązać ten problem, starałem się pójść dwiema drogami.

Po pierwsze jakoś logicznie wszystko do siebie dopasować na powyższym schemacie.

Po drugie zaobserwować jak zachowują się w życiu poszczególne typy, które trzeba było ze sobą połączyć. Szczególnie starałem się obserwować dwa nowe typy pochodzące z typologii Junga, czyli doznanie ekstrawertyczne i doznanie introwertyczne. Przede wszystkim interesowało mnie to, jak typy te zachowują się w stresie i w relaksie, i do jakich typów w enneagramie zachowanie to pasuje?

Oprócz tego szczególnie obserwowałem typy 4 i 5 z enneagramu, gdyż zauważyć można, że łączą się w inny sposób z innymi typami enneagramu, niż pozostałe typy (1, 2, 7 i 8).

Konkretnie:

• typ 4 łączy się pod ostrym kątem z typami 1 i 2;
• i typ 5 łączy się pod ostrym kątem z typami 7 i 8.

Dla porównania dwa kolejne typy enneagramu, czyli 1 i 8, są połączone w następujący sposób:

• typ 1 łączy się pod dużym kątem (tzn. kątem prostym – 90 stopni) z typami 4 i 7, i odcinki pomiędzy mini są równe;
• typ 8 łączy się pod dużym kątem (tzn. kątem prostym – 90 stopni) z typami 2 i 5, i odcinki pomiędzy nimi są równe.

Z kolei w porównaniu z typem 1 i 8, trochę dziwne wydawać się też mogą połączenia w przypadku typów 2 i 7, ponieważ:

• typ 2 jest połączony krótszym odcinkiem z typem 4 i dłuższym odcinkiem z typem 8;
• typ 7 jest połączony krótszym odcinkiem z typem 5 i dłuższym odcinkiem z typem 1.

Z tego względu, że typy 2 i 7 tak właściwie, mogą wydawać się również dziwnie połączone, typy te postanowiłem też obserwować, jak zachowują się w stresie i relaksie?

Proszę zwrócić uwagę, że w tym momencie najbardziej logiczne i słuszne, co do swoich połączeń wydają się dwa typy, czyli 1 i 8, które są połączone z innymi typami dwoma równymi odcinakami pod kątem 90 stopni.

Jeśli w tym momencie wrócimy do utworzonych wcześniej połączeń pomiędzy typami prostymi (3, 6, 9 i 11), to są one też połączone takimi samymi odcinakami, które łączą się ze sobą pod kątem 90 stopni (i razem tworzą kwadrat).

Spostrzeżenia te umieszczam na poniższym rysunku.

Typy połączone więc z innymi typami równymi odcinkami pod kątem 90 stopni, wydawały mi się połączone z innymi typami w najbardziej logiczny i prosty sposób. Założyłem więc na początku, że może tak powinno być. Starałem się też, znaleźć potwierdzenie tego w życiu obserwując poszczególne typy charakteru.

W tym momencie jednak rozpatrujemy typy ekstrawertyczne i introwertyczne. Usuńmy więc z powyższego schematu typy proste, dla większej jasności.

Na powyższym schemacie, jeśli się dobrze przyjrzeć, znajdują się niejako dwie połówki kwadratów:

• pierwszy, czyli jakby dwa boki kwadratu – pomiędzy typami 5, 8 i 2;
• drugi, czyli jakby dwa boki kwadratu – pomiędzy 7, 1 i 4.

Jeśli są dwie połówki kwadratów, to można założyć, że z tego można utworzyć dwa całe kwadraty. Analogicznie do wcześniej utworzonego kwadratu z typów prostych.

Zajmijmy się więc pierwszym możliwym kwadratem i usuńmy z poprzedniego schematu jedną połówkę kwadratu.

Na powyższym rysunku mamy teraz połączone ze sobą trzy typy. Połączenie to tworzy połowę kwadratu. Spróbujmy się więc zastanowić, z jakim typem powinny być jeszcze połączone te trzy typy?

Zastanówmy się może najpierw na typem 2, który oryginalnie w enneagramie jest połączony z typem 4. Przedstawiam to na kolejnym rysunku.

Jak powiedziałem wyżej, typ 2 łączy się z nieco dziwnie z innymi typami, gdyż odcinki łączące go z innymi typami nie są równe, oraz nie są pod kątem prostym (90 stopni).

Logicznie więc myśląc, typ 2 zamiast z typem 4 powinien się łączyć z typem 10 (doznanie introwertyczne).

Przedstawiam to na następnym rysunku.

Na powyższym rysunku można zobaczyć, że istniejące w oryginalnym enneagramie połączenie pomiędzy typami 2 i 4, w tworzonej tu mandali charakterów jest zamieniane na połączenie typu 2 z typem 10.

W ten sposób typ 2 będzie się łączyć z innymi typami podobnie jak typ 8, czyli łączące go odcinki z innymi typami są równe oraz znajdują się względem siebie pod kątem 90 stopni.

Na rysunku widać teraz, że pomiędzy typami 5 a 10 jest pusta przestrzeń. Jeśli połączy się te typy pomiędzy sobą, to w ten sposób powstanie nam nowy kwadrat.

Przedstawia to kolejny rysunek.

Teraz mamy więc drugi kwadrat w naszej mandali charakterów, który będzie nam łączył typy 5, 8 2 i 10.

Powyższe rozumowanie opiera się bardziej na logicznym myśleniu, jednak jak wspomniałem też wyżej, jednocześnie starałem się to zaobserwować także w życiu na podstawie zachowania poszczególnych typów.

Odnośnie do powyższego nowo powstałego kwadratu najbardziej, ciekawa była obserwacja typu 5 oraz 2, gdyż te dwa typy łączą się w sposób inny niż w enneagramie. Typy 2 i 5 łączą się teraz z typem 10, czyli pochodzącym z typologii Junga – doznaniem introwertycznym.

W tym momencie może też powstać pytanie, dlaczego z doznaniem introwertycznym, a nie z doznaniem ekstrawertycznym? To, że akurat typy 2 i 5 łączą się z doznaniem introwertycznym, wynika między innymi z moich obserwacji. Obserwacje te będę opisywał w dalszych częściach tej pracy a przede wszystkim w opisach poszczególnych typów mandali charakterów. W tym momencie powiem tyle, że zaobserwowałem to, że typ 5 często w relaksie przenosi się do typu 10. Typ 2 zaś często przenosi się do typu 10 podczas stresu.

Co ciekawe do typu 10 czasami (tzn. rzadziej niż typ 2 i 5) przenosił się również typ 8, czyli typ 8 czasami wykazywał się zachowaniami charakterystycznymi dla typu 10. Było to dla mnie coś zupełnie nowego i pojawił się w ten sposób nowy problem do rozwiązania. Jednak ten problem również udało się rozwikłać. Wrócę do tego jednak później.

W tym momencie, żeby nie mieszać różnych tematów na raz, wróćmy do naszego nowo powstałego kwadratu łączącego typy 5, 8, 2 i 10, który ostatecznie wygląda tak jak na poniższym rysunku.

W rozszerzonym o nowe typy enneagramie powstał więc drugi kwadrat.

Zostały nam się jeszcze do rozpatrzenia pozostałe niepołączone ze sobą typy, czyli wróćmy do pozostawionej wyżej pozostałej połowy kwadratu łączącej typy 7, 1 i 4.

Zastanówmy się może najpierw na typem 7, który oryginalnie w enneagramie jest połączony z typem 5.

Proszę spojrzeć na rysunek poniżej.

Analogicznie jak przy tworzeniu drugiego kwadratu powyżej, możemy zauważyć, że typ 7, łączy się z innymi typami w nieco dziwny sposób, gdyż odcinki łączące go z innymi typami nie są równe i nie są pod kątem 90 stopni. Dla porównania typ 1 właśnie łączy się z innymi typami za pomocą równych odcinków, będących względem siebie pod kątem 90 stopni.

Logiczne więc będzie to, jeśli typ 7, zamiast z typem 5, będzie się łączył z typem 12.

Na powyższym rysunku można więc zobaczyć, że istniejące w oryginalnym enneagramie połączenie pomiędzy typami 7 i 5 w tworzonej tu mandali charakterów, jest zamieniane na połączenie typu 7 z typem 12.

W ten sposób typ 7 będzie się łączyć z innymi typami podobnie jak typ 1, czyli łączące go odcinki z innymi typami są równe oraz są umieszczone względem siebie pod kątem 90 stopni.

Na rysunku można zobaczyć też, że pomiędzy typami 12 i 4 jest pusta przestrzeń. Jeśli się połączy te typy ze sobą, wówczas dzięki temu zostanie utworzony następny kwadrat.

Przedstawia to kolejny rysunek.

W ten sposób powstał nam trzeci kwadrat w mandali charakterów, który będzie łączył typy 7, 1, 4 i 12.

Tak jak przy tworzeniu kwadratu drugiego, powyższy trzeci kwadrat utworzyliśmy na podstawie logicznych wywodów.

Oprócz tego również jak w przypadku drugiego kwadratu, połączenia pomiędzy typami w trzecim kwadracie są oparte na obserwacji zachowania poszczególnych typów w normalnym życiu.

W przypadku więc powyższego trzeciego kwadratu najbardziej ciekawa była obserwacja typów 4 i 7, gdyż te dwa typy łączą się w inny sposób niż w enneagramie. Typy 4 i 7 łączą się teraz z typem 12, czyli pochodzącym z typologii Junga – doznaniem ekstrawertycznym.

Podobnie jak w przypadku drugiego kwadratu to, że akurat powyższe dwa typy łączą się z doznaniem ekstrawertycznym, a nie z doznaniem introwertycznym opierałem na postawie moich obserwacji tych typów. Obserwacje te będę opisywał w dalszych częściach tej pracy a przede wszystkim w opisach poszczególnych typów mandali charakterów.

W tym momencie powiem, że zaobserwowałem, że typ 4 często w relaksie przenosi się do typu 12. Typ 7 zaś często przenosi się do typu 12 podczas stresu.

Podobnie jak w przypadku kwadratu drugiego, pojawiła nowa ciekawa obserwacja, że do typu 12 czasami przenosił się również typ 1, czyli ten typ czasami wykazywał się zachowaniami charakterystycznymi dla typu 12. Ta była następna nowość, którą również trzeba było wyjaśnić. Wyjaśnienie to podam jednak w później.

W tym momencie wróćmy do naszego nowo powstałego trzeciego kwadratu łączącego typy 7, 1, 4 i 12, który ostateczne wygląda tak, jak na poniższym rysunku.

I w ten sposób powstał trzeci kwadrat w rozszerzonym o trzy nowe typy enneagramie. W sumie więc otrzymaliśmy trzy kwadraty obejmujące 12 typów charakteru, co przedstawia następny rysunek.

Na ten schemat możemy jeszcze nanieść oryginalne typy Junga. Do typów Junga możemy też dołączyć typy pochodzące z rozszerzonego enneagramu.

Podsumowując wyżej przeprowadzone modyfikacje, to ich efektem jest to, że:

• Enneagram został rozszerzony o dwa typy Junga:
  1) doznanie ekstrawertyczne,
  2) i doznanie introwertyczne,


• Typologia Junga została rozszerzona o trzy typy z enneagramu:
  1) czucie proste – odpowiadające enneagramowemu typowi 3,
  2) myślenie proste – odpowiadające enneagramowemu typowi 6,
  3) intuicja prosta – odpowiadające enneagramowemu typowi 9,


• Został też dodany zupełnie nowy typ – doznanie proste.

Ten typ oznaczony na schemacie jako typ 11 wynikał z filozofii enneagramu. Mam tu na myśli to, że w enneagramie występują typy proste. Tzn. na obszarze każdej z trzech emocji (gniew, wstyd i lęk) występuje jeden typ prosty. Na powyższym schemacie mamy czwarty obszar odpowiadający emocji – żal. Typ 11 zatem jest typem prostym leżącym na tym czwartym obszarze emocji, którą jest – żal. Logicznie myśląc zatem, ten typ jest potrzebny do tego, żeby na powyższym schemacie wszystko do siebie pasowało.

Oprócz tego istnienie tego typu wynika też ze systemu starożytnego. W tym miejscu bowiem znajduje się temperament – Melancholik, który odpowiada żywiołowi Ziemi.

Dalej jeszcze typ – doznanie proste wynika jeszcze z podziału na introwertyzm, ekstrawertyzm i abiwertyzm, ponieważ typy charakteru dzielą się na:
1) ekstrawertyczne, czyli takie, u których występuje przewaga ekstrawertyzmu,
2) introwertyczne, czyli takie, u których występuje przewaga introwertyzmu,
3) oraz takie, u których introwertyzm i ekstrawertyzm utrzymuje się w równowadze lub ich zasoby są do siebie zbliżone (tzw. ambiwersja). Na naszej mandali charakterów sytuacja ta będzie odpowiadać typom prostym 3, 6, 9, oraz utworzonemu typowi 11.

Typy te zatem pokrywają się z typami prostymi zaczerpniętymi z enneagramu.

Jeśli więc rozpatrujemy typy charakteru pod względem introwertyzmu i ekstrawertyzmu istnienie typu 11 (doznanie proste) jest szczególnie niezbędne.

W sumie więc zestawienie enneagramu z typologią Junga i systemem starożytnym, po kolejnych modyfikacjach wygląda tak jak na poniższym rysunku.

Mamy więc trzy kwadraty. A na każdym z nich znajdują się cztery typy charakterów.

Inaczej mówiąc, mamy trzy grupy charakterów po cztery typy. Są to:

• typy: 1, 4, 12 i 7 (kwadrat pierwszy);
• typy: 2, 10, 5 i 8 (kwadrat drugi);
• typy: 3, 11, 6 i 9 (kwadrat trzeci).

Następnym problemem przy tworzeniu mandali charakterów było ustalenie, w jakich kierunkach w każdym z tych kwadratów przemieszczają się poszczególne typy charakterów? Tzn. gdzie dany typ przechodzi podczas stresu oraz gdzie przechodzi podczas relaksu (komfortu)?

Na rysunku poniżej jest przedstawiony oryginalny enneagram naniesiony na mandalę charakterów, z kierunkami przechodzenia pomiędzy poszczególnymi typami podczas komfortu (relaksu).

W odróżnieniu od enneagramu w mandali charakterów mamy trzy kwadraty zamiast enneagramowego trójkąta i specyficznego kształtu łączącego poszczególne typy.

Jeśli chodzi o przechodzenie poszczególnych typów do stresu lub do relaksu, to częściowo można wykorzystać kierunki przechodzenia z enneagramu do kwadratów w mandali charakterów. Zastanówmy się więc po kolei nad każdym kwadratem, żeby odkryć, w jakich kierunkach odbywa się przechodzenie od typu do typu?

Przejdźmy zatem do pierwszego kwadratu.

Na rysunku poniżej jasne przerywane linie przedstawiają połączenia pochodzące z enneagramu. W tym przypadku przestawiają one przemieszczanie pomiędzy typami się podczas relaksu. Czarnymi liniami zaś połączone są typy z pierwszego kwadratu mandali charakterów.

Patrząc na powyższy schemat, można porównać połączenia występujące w pierwszym kwadracie mandali charakterów z połączeniami występującymi w enneagramie. Można zauważyć, że pokrywają się ze sobą połączenia dla typu 1.

Można zatem zobaczyć to, że zgodnie z filozofią enneagramu w relaksie typ 1 przechodzi do typu 7, a w stresie przemieszcza się do typu 4.

W mandali charakterów i w enneagramie pokrywają się więc połączenia dla typu 1.

Sytuacja zmienia się dla typu 7, gdyż w enneagramie w stresie przechodzi on do typu 1, a w relaksie do typu 5. W mandali charakterów nie ma połączenia typu 7 z typem 5. Zamiast tego jest połączenie typu 7 z typem 12.

Z kolei w przypadku typu 4, to w enneagramie w relaksie przechodzi on do typu 1, w stresie zaś do typu 2. W mandali charakterów nie ma połączenia pomiędzy typami 4 i 2. Zamiast tego jest połączenie typów 4 i 12.

W pierwszym kwadracie jest jeszcze nowy typ 12, który w enneagramie nie występuje. Dla tego typu trzeba było więc kierunki przechodzenia zbadać od nowa.

Początkowo, żeby odkryć, jak może przebiegać przechodzenie do relaksu i do stresu, postanowiłem skupić się na analizowaniu typów 4 i 7, gdyż te typy miały inne połączenie niż w enneagramie.

W przypadku typu 4 to w enneagramie w stresie przechodzi on do typu 2, w relaksie do typu 1. W mandali charakterów zaś, zamiast tego typ 4 jest połączony z typem 1 i 12. Starałem się więc w życiu zaobserwować, gdzie ten typ faktycznie przechodzi w stresie i w relaksie?

Z moich obserwacji wynikało, że typ 4 w stresie najczęściej przechodzi do typu 1. Czasami zdarzało się również, że stresie przechodził on do typu 12.

Oryginalnie w enneagramie typ 4 w stresie przechodzi to typu 2 a w relaksie do typu 1. W mandali charakterów, która w pewnym sensie jest enneagramem rozszerzonym o trzy nowe typy charakterów, typowi 4 bardziej odpowiadają połączenia z typami 1 i 12. Oprócz tego czasami można też zaobserwować, że typ 4 ma skłonność do łączenia się z typem 7.

Wychodziło więc z tego, że najczęściej w mandali charakterów typowi 4 bardziej odpowiada w stresie przechodzenie do typu 1, a w komforcie do typu 12.

W porównaniu z enneagramem zatem zmieniło się to, że typ 4 nie przechodzi w relaksie do typu 1 tak jak w enneagramie, lecz do typu 1 bardzo często przechodzi on również w stresie. Na początku wydawało mi się dziwne, że typ 4 może przechodzić do typu 1 zarówno w stresie, jak i w relaksie, jednak z czasem postanowiłem to zaakceptować. Skoro tak, trzeba było zwracać uwagę na to, w jakim stanie typ 4 przechodzi częściej. I wychodziło na to, że typ 4 częściej w stresie przemieszcza się do typu 1 niż do typu 12.

W takim razie, w porównaniu z enneagramem kierunek przemieszczania pomiędzy typami 1 i 4, postanowiłem zmienić na odwrotny.

Poza tym można było jeszcze zaobserwować, że czasami typ 4 wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 7.

W skrócie więc dla typu 4 w mandali charakterów:

• przejście do stresu występowało najczęściej do typu 1;
• przejście do komfortu występowało najczęściej do typu 12;
• czasami też można było się dopatrzyć zachowań charakterystycznych dla typu 7.

Jeśli chodzi o typ 7, to zachodzi tu podobna sytuacja jak dla typu 4.

Dla typu 7 zmieniło się występujące w enneagramie połączenie z typem 5. Zamiast tego jest połączenie z typem 12. Oprócz tego w mandali charakterów jest takie samo jak w enneagramie połączenie z typem 1, gdyż wg enneagramu typ 7 przechodzi do typu 1 podczas stresu.

Poza tym czasami typ 7 czasami wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 4.

Tu również starałem się zaobserwować zachowanie typu 7 w życiu, żeby ustalić, w jakich kierunkach się ten typ przemieszcza podczas stresu i relaksu?

Wiele wskazywało na to, że typ 7 w mandali charakterów:

• w stresie przemieszcza się najczęściej do typu 12;
• w relaksie zaś przemieszcza się głównie do typu 1 (czyli inaczej jak w enneagramie, gdzie w relaksie przemieszczał się do typu 5);
• czasami można było też znaleźć w tym typie zachowania, charakterystyczne dla typu 4.

Jeśli chodzi o pozostałe typy charakteru w kwadracie pierwszym to:

Typ 1 w mandali charakterów:

• w relaksie przemieszcza się najczęściej to typu 4;
• w stresie przemieszcza się najczęściej to typu 7;
• czasami można było zaobserwować, że przemieszcza się też to typu 12.

Typ 12 w mandali charakterów:

• w relaksie przemieszcza się najczęściej do typu 7;
• w stresie przemieszcza się najczęściej do typu 4;
• czasami wykazywał się zachowaniami, jakie ma typ 1.

Tak więc przedstawiała się sytuacja w pierwszym kwadracie mandali charakterów. Zobaczmy zatem, jak sprawa wyglądała w drugim kwadracie.

Na rysunku poniżej jasno-szare przerywane linie przedstawiają połączenie pochodzące z enneagramu podczas relaksu. Czarnymi liniami zaś są połączone typy w drugim kwadracie mandali charakterów.

W drugim kwadracie z enneagramem pokrywają się jedynie połączenia dla typu 8. Na powyższym schemacie można zobaczyć, że zgodnie z filozofią enneagramu w relaksie typ 8 przechodzi do typu 2, w stresie zaś przechodzi do typu 5.

Z mandalą charakterów w enneagramie pokrywają się więc połączenia dla typu 8.

Sytuacja zmienia się dla typu 2, ponieważ w enneagramie w stresie przechodzi on do typu 8, w relaksie zaś przechodzi do typu 4. W mandali charakterów zaś nie ma połączenia typu 2 z typem 4. Zamiast tego jest połączenie typu 2 z typem 10.

Z kolei w przypadku typu 5, to w enneagramie w relaksie przechodzi on do typu 8 w stresie zaś do typu 7. W mandali charakterów zaś nie ma połączenia pomiędzy typami 5 i 7. Zamiast tego jest połączenie typu 5 z typem 10.

W drugim kwadracie jest jeszcze nowy typ 10, który w enneagramie nie występuje. Dla tego typu trzeba było więc kierunki przechodzenia do typu zbadać od nowa.

Analogicznie jak w poprzednim kwadracie, początkowo, żeby odkryć, jak może przebiegać przechodzenie do relaksu i do stresu, postanowiłem skupić się na analizowaniu typów 2 i 5, gdyż te typy w mandali charakterów miały inne połączenie niż w enneagramie.

W przypadku typu 5 to w enneagramie w stresie przechodzi on to typu 7, a w relaksie do typu 8. W mandali charakterów zaś zamiast tego typ 5 jest połączony z typami 8 i 10. Starałem się w życiu zaobserwować, gdzie ten typ faktycznie przechodzi w stresie i w relaksie?

Z moich obserwacji wynikało, że typ 5, w stresie najczęściej przechodzi do typu 8. Zdarzało się również, że w stresie przechodził on do typu 10.

Oryginalnie w enneagramie typ 5 w stresie przechodzi to typu 7 a w relaksie do typu 8. W mandali charakterów zaś typowi 5 dużo bardziej odpowiadają połączenia z typami 8 i 10. Czasami też typ 5 wykazywał się zachowaniami, jakie ma typ 2.

Wychodziło więc na to, że typowi 5 bardziej odpowiada przechodzenie w stresie do typu 8, niż do typu 7 (tak jak w enneagramie).

Zatem w porównaniu z enneagramem zmieniło się to, że typ 5 do typu 8, najczęściej nie przechodzi w relaksie, (tak jak enneagramie), lecz w stresie.

W takim razie w mandali charakterów kierunek przemieszczania się pomiędzy typami 5 i 8 postanowiłem zmienić na odwrotny względem enneagramu.

Poza tym czasami typ 5 wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 2.

W skrócie więc dla typu 5 w mandali charakterów:

• przejście do stresu występowało najczęściej do typu 8;
• przejście do komfortu występowało najczęściej do typu 12;
• czasami też można było się dopatrzyć zachowań charakterystycznych dla typu 2.

Jeśli chodzi o typ 2, zachodzi tu podobna sytuacja jak dla typu 5.

Dla typu 2 zmieniło się występujące w enneagramie połączenie z typem 4. Zamiast tego jest połączenie z typem 10. Oprócz tego w mandali charakterów jest takie samo jak enneagramie połączenie z typem 8. Wg enneagramu typ 2 przechodzi do typu 8 w stresie.

Poza tym czasami typ 2 wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 5.

Tu również starałem się zaobserwować zachowanie typu 2 w życiu, żeby ustalić, w jakich kierunkach się ten typ przemieszcza w stresie i w relaksie?

Wg tego, co zaobserwowałem, to typ 2 w mandali charakterów:

• w stresie przemieszcza się najczęściej do typu 10;
• w relaksie zaś przemieszcza się najczęściej do typu 8 (czyli inaczej jak w enneagramie, gdzie w relaksie przemieszczał się do typu 4);
• czasami można też było odnaleźć w tym typie zachowania, charakterystyczne dla typu 5.

Jeśli chodzi o pozostałe typy charakteru w kwadracie drugim to:

Typ 8 w mandali charakterów:

• w relaksie przemieszcza się najczęściej do typu 5;
• w stresie przemieszcza się najczęściej do typu 2;
• czasami można było zaobserwować, że przemieszcza się też do typu 10.

Typ 10 w mandali charakterów:

• w relaksie przemieszcza się najczęściej do typu 2;
• w stresie przemieszcza się najczęściej do typu 5;
• czasami wykazuje się zachowaniami, jakie ma typ 8.

Tak więc przedstawiała się sytuacja w drugim kwadracie mandali charakterów. Został nam zatem jeszcze trzeci kwadrat do porównania z enneagramem.

Na rysunku poniżej jasno-szare przerywane linie przedstawiają połączenia pochodzące z enneagramu podczas relaksu. Czarnymi liniami zaś są połączone typy w trzecim kwadracie mandali charakterów.

W trzecim kwadracie z enneagramem pokrywają się jedynie połączenia dla typu 9. Można to zobaczyć na powyższym schemacie. Zgodnie z filozofią enneagramu w relaksie typ 9 przechodzi do typu 3, w stresie zaś przechodzi do typu 5.

Z mandalą charakterów w enneagramie pokrywają się więc połączenia dla typu 9.

Sytuacja zmienia się dla typu 3 oraz 6.

Typ 3 w enneagramie w stresie przechodzi do typu 9, w relaksie zaś do typu 6. W mandali charakterów zaś nie ma połączenia pomiędzy typami 3 i 6. Zamiast tego jest połączenie typu 3 z typem 11.

Z kolei w przypadku typu 6 w enneagramie w stresie przemieszcza się on do typu 3 a w relaksie do typu 9. W mandali charakterów zaś nie ma połączenia pomiędzy typami 6 i 3. Zamiast tego jest połączenie typu 6 z typem 11.

W trzecim kwadracie jest nowy typ 11, który w enneagramie nie występuje. Dla tego typu trzeba było więc kierunki przechodzenia od typu do typu zbadać od nowa.

Analogicznie jak w kwadracie pierwszym i drugim, na początku, żeby odkryć, jak może przebiegać przechodzenie od relaksu do stresu, postanowiłem się skupić na analizowaniu typów 3 i 6, gdyż te typy miały inne połączenia niż w enneagramie.

W przypadku typu 3 w enneagramie w stresie przechodzi on do typu 9, a relaksie do typu 6. W mandali charakterów zamiast tego typ 3, jest połączony z typami 9 i 11. Starałem się zatem w życiu zaobserwować, gdzie typ 3 faktycznie przechodzi w stresie i w relaksie?

Z moich obserwacji wynikało, że typ 3 w stresie przechodzi zarówno do typu 9, jak i typu 11. Było to bardzo ciekawe, gdyż w omawianych powyżej pierwszym i drugim kwadracie, poszczególne typy najczęściej przechodziły w stresie lub w relaksie do jednego z typów. Dla typu 3 było mi trudno powiedzieć, do gdzie częściej przechodzi on w stresie? Nie mogąc tego ustalić, założyłem, że typ 3 może w stresie przechodzić zarówno do typu 9, jak i 11.

Tak samo nie mogłem również ustalić, gdzie częściej typ 3 przechodzi w relaksie, gdyż przechodził zarówno do typu 9, jak i typu 11. Założyłem więc również, że w relaksie typ 3 przechodzi zarówno do typu 9 jak, i 11.

Oprócz tego typ 3 czasami wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 6, (czyli tak jak to ma miejsce w enneagramie).

W skrócie więc dla typu 3 w mandali charakterów:

• przejście do stresu występowało zarówno do typu 9, jak i 11;
• przejście do komfortu występowało zarówno do typu 9, jak i 11;
• czasami też można było zaobserwować zachowania charakterystyczne dla typu 6 (czyli podobnie jak to ma miejsce w enneagramie).

Jeśli chodzi o typ 6, to w enneagramie w stresie przechodzi on do typu 3, a relaksie do typu 6. W mandali charakterów zaś zamiast tego typ 6, jest połączony z typami 9 i 11. Starałem się zatem w życiu zaobserwować, gdzie ten typ, faktycznie przechodzi w stresie i w relaksie?

Analogicznie jak w przypadku typu 3, z moich obserwacji wynikało, że typ 6 w stresie przechodzi w stresie zarówno do typu 9, jak i 11. W relaksie również typ 6 przechodził zarówno do typu 9, jak i 11.

Założyłem więc również, że typ 6 może przechodzić w stresie lub w relaksie, zarówno do typu 9, jak i 11.

Oprócz tego typ 6 czasami wykazywał się zachowaniami podobnymi do typu 3, (czyli podobnie jak ma to miejsce w enneagramie).

W skrócie więc dla typu 6 w mandali charakterów:

• przejście do stresu występowało zarówno do typu 9, jak i 11;
• przejście do komfortu występowało zarówno do typu 9, jak i 11;
• czasami też można było zaobserwować zachowania charakterystyczne dla typu 3, (czyli podobnie jak ma to miejsce w enneagramie).

Jeśli chodzi o pozostałe typy charakteru w kwadracie trzecim to:

Typ 9 w mandali charakterów:

• w relaksie może się przemieszczać zarówno do typu 3, jak i typu 6;
• w stresie może się przemieszczać zarówno do typu 3, jak i typu 6;
• czasami można było zaobserwować, że przemieszcza się też do typu 11.

Typ 11 w mandali charakterów:

• w relaksie może się przemieszczać zarówno do typu 6, jak i typu 3;
• w stresie może się przemieszczać zarówno do typu 6, jak i typu 3;
• czasami można było zaobserwować, że przemieszcza się do typu 9.