Historia tworzenia

2.4. – Kierunki przemieszczania od typu do typu

Powyżej zostały więc przedstawione rozważania o kierunkach przemieszczania się poszczególnych typów od stanu normalnego do stresu lub do relaksu w mandali charakterów na podstawie enneagramu i na podstawie moich obserwacji.

Wynika z nich, że kierunki przemieszczania do stresu lub do relaksu w mandali charakterów różnią się od tych, jakie występują w enneagramie. Tzn. przede wszystkim różnią się wyniki moich analiz i obserwacji dotyczące poszczególnych typów.

Z czego to mogło wynikać?

Jest kilka czynników, które zapewne miały na to wpływ:

1. Mandala charakterów to zestawienie enneagramu z typologią Junga i systemem starożytnym.

Kiedy starałem się przyporządkowywać kogoś zarówno do enneagramu, jak i do typologii Junga, to w sumie stało się tak, że pewne typy enneagramu wzbogaciły się o różne cechy z typologii Junga. Tzn.:
- typ 1 enneagramu został powiązany z intuicją introwertyczną,
- typ 2 z czuciem ekstrawertycznym, typ 4 z czuciem introwertycznym,
- typ 5 z myśleniem introwertycznym,
- typ 7 z myśleniem ekstrawertycznym
- i typ 8 z intuicją ekstrawertyczną.

Jeśli więc powyższe typy enneagramu zostały wzbogacone, analizowanie ich prawdopodobnie stało się bardziej urozmaicone i rozległe.

2. W mandali charakterów występuje 12 typów charakterów, a w enneagramie zaś 9.

Enneagram został więc niejako rozszerzony z 9 do 12 typów. Z tego względu również typy enneagramu uległy pewnym modyfikacjom. Konkretnie to największym modyfikacjom został poddany typ 9 enneagramu. Ten enneagramowy typ jest wg mnie zbyt bogaty i przeładowany i posiada więcej cech niż w rzeczywistości. Przede wszystkim posiada on bardzo wiele cech typów doznaniowych, szczególnie doznania prostego (typ 12 na powyższych schematach). W sumie nie ma w tym nic dziwnego, gdyż skoro enneagramie nie występują typy doznaniowe, to poszczególne typy enneagramu muszą te cechy niejako przejąć. Myślę, że najwięcej z nich przypadło typowi 9.

Potem pewnym modyfikacjom uległy też typy 2, 4, 5 i 7.

Jednak mimo tych modyfikacji typy pochodzące z enneagramu nadal zachowują swój silny enneagramowy charakter. Można je więc traktować jako typy enneagramowe, które zostały wkomponowane w mandalę charakterów i zostały wzbogacone o cechy z typologii Junga.

3. Terminy stres i relaks (komfort), są w sumie zbyt szczegółowe i nie do końca oddają istotę zmian stanów emocjonalnych.

Terminy stres i relaks (czy komfort) z czasem zaczęły wydawać mi się zbyt szczegółowe, i że nie są one w stanie oddać wszystkiego, co dzieje się wówczas w psychice. Terminy te również wydawały mi się mało wyraziste i charakterystyczne. Próbowałem więc znaleźć bardziej pasujące do mandali charakterów określania, które zastąpiłyby enneagramowe określenia stres i komfort (relaks).

Okazało się, że bardzo trudno było mi się zdecydować na jakieś inne terminy. W sumie nie ma się co dziwić, enneagram jest systemem bardzo dopracowanym.

W końcu pomyślałem, że jak dla mnie bardziej oczywistym i wyrazistym byłoby np. mówienie:

• stan pewności siebie, zamiast relaks czy komfort, oraz mówienie
• stan niepewności siebie, zamiast stres.

Po pewnym czasie zaczęło mi się to podobać i zacząłem bezwiednie używać terminów stan pewności siebie i stan niepewności siebie.

Terminy te mogą oznaczać między innymi:

• Stan pewności siebie – kiedy czujemy się pewni siebie, wartościowi, mamy wpływ na otoczenie, mamy motywację do rozwoju, jesteśmy podniesieni na duchu, zdajemy sobie sprawę z naszych talentów i potrafimy to wykorzystać itp. Możemy też czuć się zarozumiali, przewartościowani, mieć zbyt wysokie mniemanie o sobie, wynosić się ponad innych, wykorzystywać innych do swoich celów manipulować innymi itd.
• Stan niepewności siebie – kiedy czujemy się niepewni siebie, niedowartościowani, otoczenie nas przytłacza i ma na nas duży wpływ, musimy czemuś ulegać, brak nam chęci do rozwoju, brak motywacji, chęci do robienia czegoś, czujemy się „zdołowani” itp. Możemy też czuć się poprzez stres zmotywowani do działania, może być nam łatwiej zmobilizować się pracować, tworzyć itp.

Terminy pewność i niepewność siebie więc okazują się być terminami szerszymi niż stres i relaks (komfort). Poza tym słowa pewność i niepewność są bardzo znanymi słowami i są ugruntowane w używanym języku polskim. Wszyscy dobrze wiedzą, co to znaczy być pewnym lub niepewnym siebie.

Stres zaś i relaks, są jedynie sposobami, w jakich może się przejawiać stan pewności i niepewności siebie. Np. stres między innymi może być stymulujący i hamujący, generalnie jednak kojarzy się z sytuacjami trudnymi i problemowymi. Z kolei relaks czy komfort mogą być: stanem błogości, odpoczynku, zadowolenia, jak również może być lenistwem. Dalej relaks może być też: brakiem motywacji; marazmem; zadowoleniem się pewnymi osiągnięciami i brakiem motywacji do dalszego rozwoju; unikaniem myślenia o zrobieniu czegoś nowego; unikaniem okazji do robienia jakichś postępów, bo jest nam wystarczająco dobrze (co może być oszukiwaniem siebie, bo wygodniej jest nic nie robić); przewartościowaniem czy inflacją (kiedy osiągnęliśmy coś i stwierdzamy, że to już jest tak wiele, że nie musimy nic z tym dalej robić); itp.

Relaks więc najczęściej kojarzy się ze spokojem, opanowaniem, robieniem czegoś miłego. Komfort zaś głównie kojarzy się z wygodą i ergonomią.

W sumie więc pewność i niepewność siebie okazały się pojęciami znaczenie bardziej jasnymi i bardziej przydatnymi w dalszych rozważaniach o mandali charakterów.

4. Nowy stan psychiczny.

Następnie jest jeszcze jedna sprawa. Pewna nowość, której nie ma w enneagramie, tzn. w mandali charakterów mamy trzy kwadraty, a w enneagramie mamy jeden trójkąt (pomiędzy typami 3, 6 i 9) i swoisty kształt łączący typy 1, 2, 4, 5, 7 i 8.

Dalej w enneagramie mamy trzy stany psychiczne, tzn.: stan normalny, stan stresu oraz stan relaksu (czy komfortu).

W mandali charakterów mamy do czynienia z kwadratami. Kwadraty zaś mają po cztery wierzchołki, co przekłada się na to, że symbolizują one cztery stany psychiczne. Jeśli do tych kwadratów przystosujemy trzy stany zaczerpnięte z enneagramu, to będzie nam jeszcze brakować jednego stanu psychicznego. Stanu, który będzie określać czwarty pozostały wierzchołek kwadratu.

Powstał więc kolejny problem do rozważenia.

Rozwiązałem go w ten sposób, że tak jak powiedziałem w poprzednim punkcie, zamiast pojęć stres i relaks (komfort) zacząłem używać pojęć stan pewności siebie i stan niepewności siebie.

Z enneagramu również można było wykorzystać pojęcie stanu normalnego (czy typowego dla danego typu enneagramu).

Z czasem jednak postanowiłem zmienić nazwę „stan normalny”. Zrobiłem to pod wpływem teorii Junga. Zacząłem więc stan normalny nazywać „stanem świadomości”. Podobało mi się to, gdyż stan świadomości jest po prostu wtedy, kiedy jesteśmy pod wpływem naszej świadomości.

Kiedy zgodnie z filozofią Junga powstało określenie – stan świadomości, to właściwie oczywiste stało się, że czwarty nienazwany stan psychiczny powinien nazywać się – stan nieświadomości.

Z czasem utwierdziłem się w tym, że powyższe nazwy są właściwie. Między innymi dlatego, że nie potrafiłem już wymyślić lepszych.

Podsumowując powyższe, w mandali charakterów mamy cztery stany psychiczne. Są to:

• stan świadomości;
• stan nieświadomości;
• stan pewności siebie;
• stan niepewności siebie.

Przedstawiam te stany na poniższym rysunku.

Na powyższym rysunku są przedstawione stany psychiczne dla typu 1. Dla każdego bowiem z 12 typów w mandali charakterów stany te będą znajdowały się w innych miejscach.

Ogólnie jednak w przypadku wszystkich typów będą zachodziły takie zależności:

• stan świadomości będzie w miejscu, gdzie jest dany typ (tak jak np. typ 1 na powyższym rysunku ma stan świadomości, w punkcie gdzie jest typ 1 właśnie);
• stan świadomości i stan nieświadomości będą znajdować się naprzeciwko siebie, czyli na dwóch przeciwnych wierzchołkach poszczególnych kwadratów;
• stan pewności siebie i stan niepewności siebie będą się znajdować naprzeciwko siebie, czyli na dwóch pozostałych przeciwnych wierzchołkach poszczególnych kwadratów.

Na powyższym rysunku umieszczone są też strzałki na poszczególnych liniach łączących cztery typy kwadratu pierwszego. Strzałki te mają kierunki zgodne z przemieszczaniem się głównie w kierunku pewności siebie. (W enneagramie byśmy powiedzieli, że zgodnie z przemieszczaniem się w kierunku relaksu czy komfortu).

Jak wspomniałem wyżej, przemieszczanie się pomiędzy typami charakterów w każdym z trzech kwadratów jest różne. Tzn. np. pod wpływem stanu pewności siebie:

• w kwadracie pierwszym występuje przemieszczanie się głównie zgodnie z ruchem wskazówek zegara;
• w kwadracie drugim występuje przemieszczanie się głównie przeciwnie do ruchu wskazówek zegara,
• w kwadracie trzecim występuje przemieszczanie się w obu kierunkach w tym samym stopniu.

Sposoby przechodzenia się od typu do typu w różnych stanach psychicznych były przeze mnie jeszcze później badane, rozbudowane i dopracowywane. Omawiane sposoby przemieszczania się typów, odpowiadają temu etapowi tworzenia mandali charakterów, o którym jest teraz mowa.

Myślę, że warto byłoby jeszcze coś powiedzieć o czwartym nowym stanie psychicznym, czyli stanie nieświadomości.

Ten czwarty stan jest stanem przeciwnym do stanu świadomości, czyli jest dla niego opozycyjny.

Opierając się na teoriach Junga, początkowo założyłem, że ten stan jest tym, co określał on jako – nieświadomość. Później jednak stan nieświadomości, został przeze mnie zmodyfikowany, jako część nieświadomości. Ogólnie mówiąc, jest to ta część nieświadomości, która jest najbardziej oddalona od stanu świadomości. Jest to w symboliczny sposób zgodnie z powyższym schematem. Jeśli na niego spojrzymy, to stan świadomości i nieświadomości, leżą na przeciwnych wierzchołkach kwadratu, czyli są możliwie najbardziej od siebie oddalone.

Co jednak konkretnie możemy powiedzieć o tym stanie?

Ten stan występuje wtedy, kiedy – jak to się mówi – nie poznajemy siebie, kiedy to, co staramy się zwykle trzymać w ukryciu i „na wodzy”, wymyka nam się i przejmuje nad nami kontrolę i potem przez jakiś czas nad tym świadomie nie panujemy. Jest to więc, jak to Jung między innymi określał – byt autonomiczny, który przejmuje kontrolę nad naszymi typowymi zachowaniami i nasza świadomość ma na nas ograniczony i mały wpływ.

Jest to też coś, co w małym stopniu jesteśmy w stanie sobie sami zapewnić (przeważnie nie możemy sobie tego sami z siebie dać lub możemy to sobie dać w małych ilościach) i musimy to pobierać z naszego otoczenia (jakby na zewnątrz nas). Często przez całe życie, odczuwamy tego wielki deficyt, więc czujemy silny do tego pociąg. Kiedy temu ulegamy, nie potrafimy jakby tego przerwać, czy też potrafimy spędzać nad tym całe godziny, lub oddajemy siebie temu z taką intensywnością, że naprawdę siebie nie poznajemy (czy nie wiemy, co się z nami właściwie dzieje i jak to się mówi - „zapominamy przy tym o bożym świecie”?). Kiedy zaspokoimy tego „głód” albo kiedy ochłoniemy i stwierdzamy, że to coś miało nad nami kontrolę, wówczas staramy się tego świadomie unikać. Np. obiecujemy sobie, że tego nie będziemy już więcej robić. Czy jesteśmy na siebie źli, że temu ulegliśmy, czy nie rozumiemy siebie, jak mogliśmy to zrobić itd.? Z drugiej strony możemy też za tym tęsknić i czekać na okazję, żeby poddać się temu stanowi ponownie.

Kiedy więc ochłoniemy i przestaniemy ulegać stanowi nieświadomości, wracamy do normalnego świadomego stanu i świadomie staramy się żyć i panować nad sobą. I tak jest z reguły do czasu, kiedy znowu poczujemy pragnienie, żeby zrobić coś wg naszej nieświadomości, albo będziemy mniej czujni w unikaniu jej wpływu.

Można też być bardzo opanowanym i nie ulegać nieświadomości lub ulegać jej bardzo rzadko. Może się tak dziać dzięki temu, że żyjemy w środowisku, gdzie nie mamy np. okazji do tego, żeby nieświadomość mogła się przejawiać i zrealizować. Np. musimy bardzo dużo pracować i nie mamy na to czasu; mieszkamy w miejscu, gdzie nie mamy takiej sposobności; np.: boimy się czyjegoś gniewu, boimy się, że będziemy za to potępieni; myślimy, że stanie się przez to coś złego, jeśli temu ulegniemy; stracimy to, co mamy; boimy się kary za to; boimy się, że stracimy naszą tożsamość, nasz typowy charakter i ludzie w naszym środowisku przestaną nas poważać; boimy się, że stracimy szacunek otoczenia; itp.

Wielu ludzi ulega swojej nieświadomości jedynie wtedy, kiedy są sami lub w obecności (czy z udziałem) bliskiej i zaufanej osoby (lub osób). Jednakże nieświadomości możemy również ulec w obecności innych np. wtedy, kiedy – jak to się mówi – stracimy panowanie nad sobą lub po prostu w myślach gdzieś „odpływamy” i nie skupiamy się (lub nie jesteśmy w stanie się skupić) nad tym, co akurat dzieje się wokół nas.

W pewnym sensie nieświadomość można chyba określić, jako naszego osobistego: chochlika, dżina, diabła, anioła, wróżkę, czarownika, pociąg, dziwną przypadłość, chwilę zapomnienia, dziwne uzależnienia; czas prywatności; poświęcanie się swojemu nietypowemu hobby i poświęcanie się swoim innym zainteresowaniom; itp. Wpływy naszej nieświadomości mogą być więc różnie nazywane. Nazwy te będą też zależne od naszych: przekonań, wieku, osobistego rozwoju itd.

Jung, żeby uporządkować te różne nieświadome wpływy, jakim możemy ulegać oraz, żeby określić różne postacie, w jakie potrafimy się wtedy wcielać, stworzył między innymi takie terminy jak: cień, anima i animus, osobowość maniczna. (Terminy te będę wykorzystywał i wielokrotnie wyjaśniał w tej pracy oraz będę się starał odkryć, jak one mogą konkretnie się przedstawiać dla poszczególnych typów charakterów?).

Nieświadomość jest jeszcze ciągle bardzo nieznaną a przez to bardzo ciekawą częścią naszej psychiki. Jedną z jej właściwości jest to, że może jakby przenikać do trzech pozostałych stanów. I, możemy jej częściowo ulegać również wtedy, kiedy jesteśmy w innych stanach. Czy też może niejako trwać równocześnie w pozostałymi stanami, jakby nam po cichu towarzyszyła, czy sobie z tego zdajemy sprawę, czy nie. Innymi słowy, w mniejszym lub większym stopniu, jesteśmy wówczas i działamy pod wpływem naszej nieświadomości.

Nieświadomość ma na nas największy wpływ, oczywiście wtedy, kiedy jesteśmy w stanie nieświadomości. Najmniejszy wpływ ma wtedy, kiedy jesteśmy w stanie świadomości. W stanach pewności i niepewności siebie nieświadomość ma na nas podobny wpływ jak nasza świadomość.