4. Enneagram

Enneagram wyróżnia 9 typów charakterów, które są oznaczone cyframi od 1 do 9. Oprócz cyfr są stosowane również nazwy słowne poszczególnych typów. Prawdopodobnie najbardziej znane są nazwy typów pochodzące z książki Helen Palmer pt.: „Enneagram”.

Schemat enneagramu najczęściej jest przestawiany tak jak na poniższym rysunku.

Dla mnie bardzo istne w enneagram jest to, że wyróżnia on 3 główne emocje, czyli:

• gniew,
• lęk
• i wstyd.

Na rysunku poniżej możemy zobaczyć, na jakich obszarach poszczególne główne emocje mają przeważający wpływ.

Na powyższym schemacie możemy zobaczyć też, gdzie poszczególne typy enneagramu przemieszczają podczas stresu i relaksu.

W enneagramie mamy ideę, że podczas stresu i relaksu zachowujemy się podobnie do innego typu. W pewnym sensie więc, w stresie czy w relaksie przemieszczamy się do innego typu.

Enneagram więc wyróżnia trzy stany psychiczne, czyli:

• stany typowy, czyli stan, z którym się utożsamiamy,
• stres,
• i relaks (czy komfort).

Enneagram był pierwszym systemem, w który się wgłębiałem. Enneagram też rozbudził moją ciekawość, która poprowadziła mnie w świat ludzkich charakterów. Dlatego też do enneagramu mam szczególną sympatię, gdyż jego zgłębianie stało się początkowym etapem powstania mandali charakterów. Kolejnymi etapami zaś było:
— porównywanie enneagramu z typologią Junga i z systemem starożytnym
— oraz dopasowywanie ich nawzajem do siebie.

Więcej na ten temat piszę w rozdziale „Mandala charakterów – historia tworzenia”.

Ostatecznie po wielu przemyśleniach i obserwacjach poszczególne typy enneagramu na mandali charakterów umieściłem w taki sposób, jak to jest przedstawione na poniższym schemacie.

Na powyższym schemacie poszczególne typy są połączone liniami. Linie te jeszcze zastąpiłem strzałkami pokazującymi przemieszczanie się w stresie i w relaksie. Możemy to zobaczyć na kolejnym schemacie.

Podczas moich prac nad mandalą charakterów bardzo inspirujące i ciekawe były dla mnie artykuły o enneagramie jakie napisali Krzysztof Wirpsza i Wojciech Jóźwiak, które ukazały się na stronach internetowego magazynu Taraka
http://www.taraka.pl/nowosci_taraki

Chciałbym zwrócić uwagę na jeden z artykułów Krzysztofa Wirpszy pt.: „Enneagram: przewodnik po typach” z dnia 8 października 2006.

W artykule tym szczególnie zainteresowała mnie poniższa tabela:

Tabela ta przedstawia tzw.: „Zewnętrzne deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki” dla poszczególnych typów enneagramu.

Przykładowo, dla typu – 1. Perfekcjonista (czyli Wilgotne Powietrze):

• Zewnętrzną Deklaracją jest – „chcę grać fair”, a
• Wewnętrznym Warunkiem jest – „ale nie chcę się rozluźnić”.

Co to właściwie oznacza?

Krzysztof Wirpsza terminy te wyjaśnia w następujący sposób:

Teraz kiedy wiemy, czym są „Zewnętrzne Deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki” umieśćmy je, dla lepszego ich zobrazowania, na schemacie enneagramu. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej.

Skoro Enneagram dopasowałem do mandali charakterów, to nanieśmy również na mandalę powyższe „Zewnętrze Deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki”. Przedstawia to poniższy rysunek.

Na powyższym rysunku możemy zobaczyć schemat enneagramu, który został dopasowany do mandali charakterów. Teraz poszczególne typy enneagramu, znajdują się w miejscach, które są najbardziej zbliżone do odpowiednich typów mandali charakterów.

Oprócz tego przy poszczególnych typach enneagramu zostały umieszczone Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki.

W związku z tym, że enneagram wyróżnia 9 typów a mandala charakterów 12 typów, na powyższym rysunku można zobaczyć, że trzy typy oznaczone jako:
— Sucha Ziemia,
— Ziemia,
— i Chłodna Ziemia,
nie mają przydzielonych Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków.

Postanowiłem się tym zająć i dojść do tego, jakie Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki mogą mieć te trzy typy?

Odkrycie tych deklaracji i warunków ułatwia nam powyższy rysunek, gdzie enneagram wraz z Zewnętrznymi Deklaracjami i Wewnętrznymi Warunkami został naniesiony na mandalę charakterów.

Na rysunku tym możemy zobaczyć, że typy 2 i 5 oraz 4 i 7 są już wobec siebie opozycyjne, ponieważ przy tych typach możemy znaleźć następujące Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki:

I tak w pierwszej parze typów 2 i 7, możemy zobaczyć takie przeciwieństwa:

• Typ enneagramu 2, (czyli Mokra Woda) – „Chcę kochać. ALE. Nie chcę wiedzieć”.
• Typ enneagramu 5, (czyli Suchy Ogień) – „Chcę wiedzieć. ALE. Nie chcę kochać”.

Z kolei w drugiej parze typów 4 i 7, przeciwieństwa są następujące:

• Typ enneagramu 4, (czyli Chłodna Woda) – „Chcę czuć. ALE. Nie chcę się cieszyć”.
• Typ enneagramu 7, (czyli Gorący Ogień) – „Chce się cieszyć. ALE. Nie chcę czuć”.

Po tym, kiedy zauważyłem powyższe przeciwieństwa, postanowiłem przyjrzeć się uważnie pozostałym Zewnętrznym Deklaracjom i Wewnętrznym Warunkom. Zastanawiałem się, jak mogę je zmodyfikować, żeby pasowały do mandali charakterów?

Zastanawiałem się nad tym dosyć długo i efekt tych rozważań przedstawiam na poniższym rysunku.

I tak wygląda enneagramowa idea Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków odpowiednio zmodyfikowana i dopasowana do mandali charakterów. Teraz każdy typ charakteru ma swoją Zewnętrzną Deklarację i Wewnętrzny Warunek.

Poza tym po przeciwnych stronach mandali dla każdej pary opozycyjnych typów występują dokładnie przeciwne Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki. Każdy typ ma więc swoje dokładne przeciwieństwo po drugiej stronie mandali.

Przeciwieństwa te oznaczyłem za pomocą szarych przerywanych linii ze strzałkami. Możemy więc zobaczyć, które konkretnie typy charakteru są wobec siebie opozycyjne?

Oprócz Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków we wspomnianym wyżej artykule Krzysztofa Wirpszy bardzo ciekawe dla mnie okazały jeszcze dwa terminy. Są nimi „fetor” i „esencja”.

To, czym jest „fetor”. K. Wirpsza, wyjaśnia to w następujący sposób:

Jeśli zaś chodzi o „esencję”, to również odwołam się do cytatu, żeby objaśnić jej znaczenie:

W powyższym cytacie napisane jest, że – „Enneagram nie opisuje osobowości, ale właśnie Esencje”. Oprócz tego jest też napisane, że – „Przedstawiciele tego samego typu mają czasem zupełnie inne charaktery”.

Zapewne niejeden czytelnik w tym momencie może poczuć się nieco zdezorientowany, gdyż może być zdziwiony tym, że „enneagram nie opisuje osobowości” oraz tym, że „przedstawiciele tego samego typu mają czasem zupełnie różne charaktery”.

Zdziwienie to może być tym większe z tego powodu, że ja bardzo często w tej pracy używam słowa „charakter”. Używam go przede wszystkim w nazwie całego tworzonego tu nowego systemu opisu osobowości – „mandala charakterów” oraz używam go do określania poszczególnych typów tej mandali, które są przedstawiane jako „typy charakterów”.

Skąd więc biorą się powyższe rozbieżności?

Myślę, że tak właściwie nie ma tu rozbieżności, tylko występują różnice w podejściu do tematu charakterów, czy też osobowości ludzi.

Podejście to między innymi różni się tym, że:

• w enneagramie mówi się, że enneagram nie opisuje osobowości tylko – esencję,
• w mandali charakterów zaś do opisywania osobowości wykorzystuje się słowo „charakter”, które jest bardzo wieloznacznie i symboliczne,
• myślę, że pojęcie, jakim jest – esencja, można również skojarzyć następującymi pojęciami:
  - Jaźń – to pojęcie występuje w psychologii jungowskiej, oraz
  - Eter – to pojęcie występuje w systemie starożytnym.

W enneagramie więc zostało utworzone specyficzne pojęcie, którym jest – esencja. W powyższym cytacie z artykułu Krzysztofa Wirpszy możemy przeczytać między innymi, że esencja to – „hipotetyczny budulec naszej osobowości. Substancja ta – jak sugerują twórcy systemu – jest tożsama z naszym prawdziwym Wnętrzem, a oddziaływanie na nią jest jedynym praktycznym sposobem wywołania trwałej zmiany na lepsze”.

Pojęcie – esencja, używane w enneagramie, jest więc bardzo ciekawym podejściem. Zapewne jest też ono bardzo specyficzne i niepowtarzalne. Tzn. jest bardziej specyficzne niż słowa: osobowość, temperament, typ i charakter. W enneagramie jednak słowo „esencja” przede wszystkim ma wyrażać sięganie w głąb ludzkiej psychiki po to, żeby doszukać się tam ukrytego dla naszej świadomości sedna czy „rdzenia”. „Rdzeń” ten zaś, czyli esencja, jest tym czymś, co ma główny wpływ na nasze zachowanie i jest jakby ukrytym wzorcem, według którego postępujemy.

Zastanówmy się więc jakie charakterystyczne fetory i esencje mają poszczególne typy charakterów. Przedstawię to może w ten sam sposób jak w rozważaniach na temat Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków, czyli zobaczmy najpierw jak fetory i esencje przedstawiają się w samym enneagramie. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej, na którym:

• esencje poprzedzam znakiem (+),
• fetory zaś poprzedzam znakiem (–).

Teraz powyższy schemat enneagramu z fetorami i esencjami nanieśmy na mandalę charakterów. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej.

Na powyższym rysunku mamy teraz schemat enneagramu wraz z odpowiednimi fetorami i esencjami dopasowany do mandali charakterów.

Na rysunku tym możemy zobaczyć, że brakuje jeszcze odpowiednich fetorów i esencji dla typów:
— Chłodna Ziemia,
— Ziemia,
— Sucha Ziemia.

Starałem się to odkryć na takich samych zasadach jak przy określaniu Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków.

Po wielu rozważaniach określiłem fetory i esencje dla poszczególnych typów w mandali charakterów tak na poniższym rysunku.

I w ten sposób otrzymaliśmy schemat enneagramowej idei o fetorach i esencjach zmodyfikowany i dopasowany do mandali charakterów.

Powyższej wersji schematu raczej nie należy uważać za wersję ostateczną, gdyż z czasem poszczególne pojęcia mogą być jeszcze dalej modyfikowane, jeśli uda się znaleźć ich lepsze odpowiedniki.

Jest wielu autorów piszących o Enneagramie. Wielu z nich dają różne nazwy enneagramowym typom, ideom, esencjom itd. Myślę więc, że warto być otwartym na dalsze odrywanie i analizowanie odkryć wielu badaczy zajmujących się Enneagram.

W sumie zatem do naszej mandali charakterów zostały dopasowane idee: Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków oraz fetorów i esencji. Jak dla mnie idee te są bardzo przydatne przy analizowaniu poszczególnych typów charakterów. Stanowią one świetne uzupełnienie mandali charakterów o idee zaczerpnięte z enneagramu.

Bibliografia: