Historia tworzenia

8. – Rozszerzenie enneagramu

Podczas moich prac nad mandalą charakterów bardzo inspirujące i ciekawe były dla mnie artykuły o enneagramie jakie napisali Krzysztof Wirpsza i Wojciech Jóźwiak, które ukazały się na stronach internetowego magazynu Taraka – http://www.taraka.pl/nowosci_taraki.

W jednym z poprzednich rozdziałów zacytowałem już fragment z artykułu Wojciecha Jóźwiaka pt. „Enneagram zdekomponowany”. Teraz z kolei chciałbym zwrócić uwagę na jeden z artykułów Krzysztofa Wirpszy pt.: „Enneagram: przewodnik po typach” z dnia 8 października 2006.

W artykule tym szczególnie zainteresowała mnie poniższa tabela:

Tabela ta przedstawia tzw.: „Zewnętrzne deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki” dla poszczególnych typów enneagramu.

Przykładowo, dla typu – 1. Perfekcjonista:

• Zewnętrzną Deklaracją jest – „chcę grać fair”, a
• Wewnętrznym Warunkiem jest – „ale nie chcę się rozluźnić”.

Co to właściwie oznacza?

Krzysztof Wirpsza terminy te wyjaśnia w następujący sposób:

Teraz kiedy wiemy, czym są „Zewnętrzne Deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki” umieśćmy je, dla lepszego ich zobrazowania, na schemacie enneagramu. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej.

Jako że sam enneagram został wcześniej dopasowany do naszej mandali charakterów, spróbujmy również nanieść na mandalę powyższe „Zewnętrze Deklaracje” i „Wewnętrzne Warunki”. Przedstawia to poniższy rysunek.

Na powyższym rysunku możemy zobaczyć schemat enneagramu, który został dopasowany do mandali charakterów. Teraz poszczególne typy enneagramu, znajdują się w miejscach, które są najbardziej zbliżone do odpowiednich typów mandali charakterów.

Oprócz tego przy poszczególnych typach enneagramu zostały umieszczone Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki.

W związku z tym, że enneagram wyróżnia 9 typów a mandala charakterów 12 typów, na powyższym rysunku można zobaczyć, że trzy typy oznaczone jako V, VI i VII, nie mają przydzielonych Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków.

Postanowiłem się tym zająć i dojść do tego, jakie Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki mogą mieć te trzy typy? Żeby to określić, analizowałem zachowanie tych typów w normalnym życiu. Oprócz analizowania zachowania starałem się też zastosować jungowską ideę przeciwieństw. Przeciwieństwa te są niejako biegunami różnych czynników i pojęć. Pojęcia „bieguny” używałem już w dwóch poprzednich rozdziałach, gdzie określiłem bieguny introwertyzmu i ekstrawertyzmu, oraz bieguny spostrzegania i osądzania.

Na podobnej zasadzie enneagramowe: Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki starałem się również potraktować jako swoiste bieguny (czy też, innymi słowy, jako: przeciwieństwa, opozycje, odwrotności, kontrasty, antagonizmy, polaryzacje itp.).

Określenie przeciwieństw ułatwia nam powyższy rysunek, gdzie enneagram wraz z Zewnętrznymi Deklaracjami i Wewnętrznymi Warunkami został naniesiony na mandalę charakterów.

Na rysunku tym możemy zobaczyć, że typy 2 i 5 oraz 4 i 7 są już wobec siebie opozycyjne, ponieważ przy tych typach możemy znaleźć następujące Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki:

I tak w pierwszej parze typów 2 i 7, możemy zobaczyć takie przeciwieństwa:

• Typ enneagramu 2 – „Chcę kochać. ALE. Nie chcę wiedzieć”.
• Typ enneagramu 5 – „Chcę wiedzieć. ALE. Nie chcę kochać”.

Z kolei w drugiej parze typów 4 i 7, przeciwieństwa są następujące:

• Typ enneagramu 4 – „Chcę czuć. ALE. Nie chcę się cieszyć”.
• Typ enneagramu 7 – „Chce się cieszyć. ALE. Nie chcę czuć”.

Po tym, kiedy zauważyłem powyższe przeciwieństwa, postanowiłem przyjrzeć się uważnie pozostałym Zewnętrznym Deklaracjom i Wewnętrznym Warunkom. Zastanawiałem się, jak mogę je zmodyfikować, żeby pasowały do mandali charakterów?

Zastanawiałem się nad tym dosyć długo i efekt tych rozważań przedstawiam na poniższym rysunku.

I tak wygląda enneagramowa idea Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków odpowiednio zmodyfikowana i dopasowana do mandali charakterów. Teraz każdy typ charakteru ma swoją Zewnętrzną Deklarację i Wewnętrzny Warunek. Poza tym po przeciwnych stronach mandali dla każdej pary opozycyjnych typów występują dokładnie przeciwne Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki. Każdy typ ma więc swoje dokładne przeciwieństwo po drugiej stronie mandali.

Przeciwieństwa te oznaczyłem za pomocą szarych przerywanych linii ze strzałkami. Możemy więc zobaczyć, które konkretnie typy charakteru są wobec siebie opozycyjne?

Z czasem powyższe przeciwieństwa skojarzyły mi się jeszcze z ideą świadomości i nieświadomości, która między innymi występuje w psychologii jungowskiej.

Dlaczego?

Gdyż możemy określone typy i ich przeciwieństwa traktować tak jak ich świadomość i nieświadomość.

Przykładowo. Jeżeli typ „I” na powyższym rysunku odpowiada temu, jaki ten typ jest normalnie, przeciętnie, typowo, zazwyczaj itp., to możemy powiedzieć, że w tym miejscu znajduje się świadomość tego typu. W takim razie jego nieświadomość będzie znajdować się po przeciwnej stronie mandali charakterów i będzie tym, co reprezentuje opozycyjny dla niego typ „VII”.

Idea ta została przeze mnie wykorzystana i rozbudowana w mandali charakterów i częściowo wyjaśniam ją w powyższych rozdziałach, pt.: „Kierunki przemieszczania od typu do typu” i „Trzy kwadraty”. Oprócz tego będę jeszcze wielokrotnie ideę tą wyjaśniał i opisywał z innych punktów widzenia w następnych rozdziałach.

Zewnętrzne Deklaracje i Wewnętrzne Warunki zapożyczone z enneagramu, okazały się więc świetnym uzupełnieniem naszej mandali charakterów. Jednak nie tylko to może być dla nas bardzo przydatne. Oprócz tego w wyżej wspomnianym artykule Krzysztofa Wirpszy bardzo ciekawe dla mnie okazały jeszcze dwa terminy. Są nimi „fetor” i „esencja”.

To, czym jest „fetor”. K. Wirpsza, wyjaśnia to w następujący sposób:

Jeśli zaś chodzi o „esencję”, to również odwołam się do cytatu, żeby objaśnić jej znaczenie:

W powyższym cytacie napisane jest, że – „Enneagram nie opisuje osobowości, ale właśnie Esencje”. Oprócz tego jest też napisane, że – „Przedstawiciele tego samego typu mają czasem zupełnie inne charaktery”.

Zapewne niejeden czytelnik w tym momencie może poczuć się nieco zdezorientowany, gdyż może być zdziwiony tym, że „enneagram nie opisuje osobowości” oraz tym, że „przedstawiciele tego samego typu mają czasem zupełnie różne charaktery”.

Zdziwienie to może być tym większe z tego powodu, że ja bardzo często w tej pracy używam słowa „charakter”. Używam go przede wszystkim w nazwie całego tworzonego tu nowego systemu opisu osobowości – „mandala charakterów” oraz używam go do określania poszczególnych typów tej mandali, które są przedstawiane jako „typy charakterów”.

Skąd więc biorą się powyższe rozbieżności?

Myślę, że tak właściwie nie ma tu rozbieżności, tylko występują różnice w podejściu do tematu charakterów, czy też osobowości ludzi.

Podejście to między innymi różni się tym, że:

• w enneagramie mówi się, że enneagram nie opisuje osobowości tylko – esencję,
• w mandali charakterów zaś do opisywania osobowości wykorzystuje się słowo „charakter”, które jest bardzo wieloznacznie i symboliczne,
• myślę, że pojęcie, jakim jest – esencja, można również skojarzyć następującymi pojęciami:
  - Jaźń – to pojęcie występuje w psychologii jungowskiej, oraz
  - Eter – to pojęcie występuje w systemie starożytnym.

Więcej o podobieństwach idei, jakie niosą te pojęcia, piszę w następnym rozdziale.

W enneagramie więc zostało utworzone specyficzne pojęcie, którym jest – esencja. W powyższym cytacie z artykułu Krzysztofa Wirpszy możemy przeczytać między innymi, że esencja to – „hipotetyczny budulec naszej osobowości. Substancja ta – jak sugerują twórcy systemu – jest tożsama z naszym prawdziwym Wnętrzem, a oddziaływanie na nią jest jedynym praktycznym sposobem wywołania trwałej zmiany na lepsze”.

Pojęcie – esencja, używane w enneagramie, jest więc bardzo ciekawym podejściem. Zapewne jest też ono bardzo specyficzne i niepowtarzalne. Tzn. jest bardziej specyficzne niż słowa: osobowość, temperament, typ i charakter. W enneagramie jednak słowo „esencja” przede wszystkim ma wyrażać sięganie w głąb ludzkiej psychiki po to, żeby doszukać się tam ukrytego dla naszej świadomości sedna czy „rdzenia”. „Rdzeń” ten zaś, czyli esencja, jest tym czymś, co ma główny wpływ na nasze zachowanie i jest jakby ukrytym wzorcem, według którego postępujemy.

Słowo „esencja” w enneagramie kieruje nas więc w stronę wnętrza naszej psychiki. Dzięki temu „esencja” jest bardzo wartościową ideą i dlatego idea ta jest wykorzystywana również w mandali charakterów do badania ukrytego psychicznego wnętrza.

Oprócz tego, w mandali charakterów została w znacznym stopniu użyta psychologia jungowska.

Użyłem więc wziętą z enneagramu ideę, którą reprezentuje słowo „esencja”. Słowa „esencja” jednak nie użyłem do określania poszczególnych typów w mandali charakterów.

Pierwszym tego powodem jest to, że idea „esencji” zaczerpniętej z enneagramu, została wzbogacona od tzw. archetyp „Jaźni (zaczerpniętej z psychologii jungowskiej), oraz o ideę „Eteru”, (zaczerpniętej z systemu starożytnego).

Drugim powodem zaś jest to, że w mandali charakterów starałem się nie wykorzystywać pojęć szczegółowych i wąskich znaczeniowo. Zamiast tego staram się wykorzystywać pojęcia ogólne i symboliczne, co ma ułatwiać odkrywanie tajemnic psychiki i kojarzenie ze sobą różnych faktów. Dlatego też w tak dużym zakresie w mandali charakterów jest wykorzystywane słowo „charakter”.

Biorąc więc słowo „charakter”, do nazwy „mandala charakterów” wybrałem je, gdyż jest to najbardziej szerokie pojęcie opisujące ludzkie typy. Słowo „charakter” ma po prostu najwięcej znaczeń. Więcej niż np.: esencja, osobowość, typ, temperament. Poza tym słowo „charakter” nie dotyczy tylko ludzi, ale również: rzeczy, sposobów działania, metod postępowania, wyglądu, sposobów tworzenia czegoś itd. Przykładowo charakter mogą mieć: dzieło sztuki, wystrój wnętrza, model samochodu, model motocykla, firma; miasto, region, kraj, społeczność, kultura, pejzaż, obsługa, działanie, praca, sposób postępowania, styl, wygląd itd. Oprócz tego charakterystyczna może być pojedyncza rzecz, roślina, zwierzę czy człowiek, jak również grupy rzeczy, roślin, zwierząt i ludzi.

Słowo „charakter” jest więc najbardziej ogólne i dzięki temu może ono dostarczyć większej liczby różnych skojarzeń niż inne podobne słowa. Słowo „charakter” może być więc traktowane jako symbol. A symbol charakteryzuje się głównie tym, że ma wiele znaczeń, a przy tym jest bardzo charakterystyczny. Podobnie jak symbole występujące w snach, dzięki którym właściwie każdy sen można interpretować na wiele sposobów i często każda z interpretacji jest słuszna lub może również naprowadzać nas na coś interesującego dla nas i ważnego. Każdy sen jest więc jednocześnie wieloznaczny oraz bardzo specyficzny, niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju.

W takim ujęciu, jeśli wrócimy jeszcze do wspomnianych wyżej zaczerpniętych z enneagramu pojęć: fetor i esencja, to możemy ująć je w ten sposób i powiedzieć, że – „każdy typ charakteru ma swój charakterystyczny fetor i esencję”.

Zastanówmy się więc jakie charakterystyczne fetory i esencje mają poszczególne typy charakterów. Przedstawię to może w ten sam sposób jak w rozważaniach na temat Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków, czyli zobaczmy najpierw jak fetory i esencje przedstawiają się w samym enneagramie. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej, na którym:

• esencje poprzedzam znakiem „+”,
• fetory zaś poprzedzam znakiem „–”.

Teraz powyższy schemat enneagramu z fetorami i esencjami nanieśmy na mandalę charakterów. Proszę spojrzeć na rysunek poniżej.

Na powyższym rysunku mamy teraz schemat enneagramu wraz z odpowiednimi fetorami i esencjami dopasowany do mandali charakterów.

Na rysunku tym możemy zobaczyć, że brakuje jeszcze odpowiednich fetorów i esencji dla typów V, VI, i VII. Starałem się to odkryć na takich samych zasadach jak przy określaniu Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków.

Po wielu rozważaniach określiłem fetory i esencje dla poszczególnych typów w mandali charakterów tak na poniższym rysunku.

I w ten sposób otrzymaliśmy schemat enneagramowej idei o fetorach i esencjach zmodyfikowany i dopasowany do mandali charakterów.

Powyższej wersji schematu raczej nie należy uważać za wersję ostateczną, gdyż z czasem poszczególne pojęcia mogą być jeszcze dalej modyfikowane, jeśli uda się znaleźć ich lepsze odpowiedniki.

Jest wielu autorów piszących o Enneagramie. Wielu z nich dają różne nazwy enneagramowym typom, ideom, esencjom itd. Myślę więc, że warto być otwartym na dalsze odrywanie i analizowanie odkryć wielu badaczy zajmujących się Enneagram.

W sumie zatem do naszej mandali charakterów zostały dopasowane idee: Zewnętrznych Deklaracji i Wewnętrznych Warunków oraz fetorów i esencji. Jak dla mnie idee te są bardzo przydatne przy opisywaniu poszczególnych typów charakterów. Stanowią one świetne uzupełnienie mandali charakterów o idee zaczerpnięte z enneagramu, który osobiście darzę dużą sympatią.