Aktualizacja 1.33 – empatia i abstrakcja.

W tej aktualizacji postanowiłem dodać dwa pojęcia. Do dodania tych pojęć zainspirował mnie poniższy cytat z książki Carl Gustava Junga „Typy psychologiczne”.

W powyższym cytacie są dwa bardzo ciekawe dla mnie pojęcia, czyli „wczuwanie się” i „abstrahowanie”. Jung o tych pojęciach pisał, ale ostatecznie ich nie włączył do swojej teorii osobowości, czyli do swoich typów psychologicznych. Osobiście myślę, że te pojęcia są warte większej uwagi.

Zanim powiem coś więcej o „abstrahowaniu” i „wczuwaniu się”, muszę zwrócić uwagę, że pojęcia te w oryginale niemieckim są określane jako:
— „Abstraktion”, czyli „abstrakcja”.
— „Einfühlung”, czyli „wczucie” lub „empatia”.

Spośród tych dwóch słów, możemy zobaczyć, że słowo „empatia” różni się od niemieckiego oryginału.

Słowo „empatia” wzięło się stąd, że w 1909 r. amerykański psycholog E.B. Titchener przełożył „Einfühlung”, jako „empathy”, czyli empatia. I potem empatia stała się z czasem bardzo popularnym terminem.

A zatem w powyższym cytacie Jung mówi, że do mechanizmów przystosowawczo-obronnych należą:

• empatia (wczucie),
• abstrakcja,
• introwersja
• i ekstrawersja.

Jak wspomniałem przed chwilą, mimo tego, że Jung wyróżnił cztery mechanizmy przystosowawczo-obronne, ostatecznie skupił się tylko na dwóch mechanizmach, czyli na

• introwersji
• i ekstrawersji.

Jeśli zaś chodzi o:

• empatię (wczucie)
• i abstrakcję,

to Jung ostatecznie nie wykorzystał tych dwóch mechanizmów do swojego systemu „Typów psychologicznych”.

Zamiast tego Jung w swoich rozważaniach:

• „empatię” czy „wczucie” zaliczył do „ekstrawersji”,
• a „abstrakcję” do „introwersji”.

Rozważania te znajdują się w rozdziale „VII. Problem typowych postaw w estetyce”, jego książki „Typy psychologiczne”.

Jung w tym rozdziale bazuje między innymi na pracach:

• niemieckiego historyka sztuki Wilhelma Worringera. (m.in. autora książki „Abstrakcja i Empatia” („Abstraktion und Einfühlung”),
• • i niemieckiego filozofa Theodora Lippsa, który uznawał „Einfühlung” za ważną koncepcję filozoficzną i psychologiczną.

Jeśli chodzi o terminy „Abstraktion” i „Einfühlung”, to szczególne ciekawy jest termin „Einfühlung”.

Twórcą „Einfühlung”, jest Robert Vischer, który słowo to wykorzystał w estetyce. Termin ten oznacza proces, gdzie własną wrażliwość przenosi się na jakieś obiekt. Termin ten więc mówi o „wczuciu się” w coś. Np. wczuwać się może artysta podczas tworzenia. Dzięki temu przenosi on swoją wrażliwość na dzieło, które tworzy. Efektem tego może być to, że z danego dzieła może emanować np. stan ducha, emocje, różne stany psychiczne, jakaś specyficzna atmosfera itd.

Termin „Einfühlung” później wykorzystał również niemiecki filozof Wilhelm Dilthey. U niego termin ten zaczął oznaczać też zdolność do wczuwania się w innych ludzi.

„Einfühlung” więc stał się terminem wykorzystywanym w psychologi i estetyce (czy sztuce).

W psychologii zaś bardziej popularna stała się angielska wersja „Einfühlung”, czyli „empatia”. W języku polskim również słowo „empatia” jest teraz bardziej popularne niż „wczucie”.

W estetyce z kolei przykładem „Einfühlung” wg wyżej wspomnionego Wilhelma Worringera jest:
— syntetyzm (nurt zapoczątkowany przez Paula Gauguina),
— ekspresjonizm (do których mogą zaliczać się m.in. Paul Cézanne, Vincent van Gogh).

Z kolei drugi ze wspomnianych powyżej terminów, czyli „abstrakcję” można skojarzyć z nurtem, którym jest:
— abstrakcjonizm.

Prekursorami tego nurtu byli Wassily Kandinsky i Edward Munch.

Jeśli chodzi o abstrakcję w psychologii, to polega ona na abstrahowaniu. Tzn.:
— pośród jakichś elementów rozróżnianie tego, co je różni,
— i wyróżnianie elementów, które coś ze sobą łączy, (czy mają ze sobą coś wspólnego).

Takimi elementami mogą być informacje, cechy czegoś lub kogoś, pojęcia, idee, problemy, sprawy, itd.

Jeśli np. mamy do czynienia z czyimiś cechami to:
— rozróżniamy cechy, które są różne od naszych,
— i wyróżniamy cechy, które mają coś wspólnego z naszymi cechami (lub cechami, które poznaliśmy wcześniej u innych).

Jest to więc opozycyjny proces do empatii, gdzie wczuwamy się w kogoś, żeby odkryć:
— to, co nas ze sobą łączy,
— lub to, co nas różni.

Dzięki mandali charakterów możemy też powiedzieć, że:

• w proces empatii są głównie zaangażowane dwie podstawowe funkcje psychologiczne:
  — intuicja
  — i czucie,
• a w proces abstrahowania są głównie zaangażowane kolejne dwie funkcje, czyli:
  — myślenie
  — i doznanie.

Jak wyżej wspomniałem, Jung zaliczył:
— empatię (wczucie) do ekstrawersji,
— a abstrakcję (abstrahowanie) do introwersji.

Z perspektywy czasu jednak myślę, że Jung nie docenił empatii i abstrakcji, czyli po niemiecku „Einfühlung” i „Abstraktion”.

Myślę, że należy tu się zgodzić z badaczami, których Jung wspomniał w swoich rozważaniach o „Einfühlung” and „Abstraktion”, czyli z
— Wilhelmem Worringerem, który pisał znaczeniu abstrakcji i empatii (wczucia) w estetyce,
— i Theodorem Lippsem, który pisał o dużym znaczeniu empatii w filozofii i psychologii.

Wg mnie badacze ci mieli rację, uważając, że są to kluczowe koncepcje.

Jung jednak założył, że są dwa główne mechanizmy przystosowawczo-obronne.

W mandali charakterów zaś założyłem, że są cztery mechanizmy, a nie dwa. A zatem:
— empatia (wczucie)
— i abstrakcja,
są dla mnie częściami, które bardzo mi się przydadzą.

Moje założenie, że są cztery mechanizmy, a nie dwa, opierało się na inspiracji systemem starożytnym i innymi czynnikami.

I tak jednym z czynników naprowadzających mnie na to, że jest trzeci i czwarty mechanizm przystosowawczo-obronny pojawił się później w pracach Katharine Cook Briggs i jej córki Isabel Briggs Myers. Co prawda mechanizmy te są przez te badaczki osobowości inaczej nazwane, ale jednak są. Tzn. używały one określenia – preferencje. I te dwie preferencje to:
— postrzeganie
— i osądzanie.

Katharine Cook Briggs i Isabel Briggs Myers, jak już wielokrotnie wspominałem w tej pracy, były jednymi z najsłynniejszych kontynuatorek prac Junga nad osobowościami. Bardzo się one też przyczyniły do popularyzacji idei Junga. Dzięki nim powstał bardzo popularny dziś – Myers-Briggs Type Indicator®, w skrócie MBTI®, który jest jednym z najpopularniejszych indykatorów badania osobowości. Przypomnę, że w tym indykatorze, bardzo istotne jest to, że jest to indykator czy wskaźnik, a nie test. Słowo „test” może być stresujące, ze względu na wynik tego testu, który może nas w jakiś sposób wartościować, czy przypisywać nas do jakichś kategorii lub wiązać nas z jakimiś stereotypami. Osobowość zaś, wg powyższych badaczek, jest darem, który warto zrozumieć, żeby móc z tego daru jak najlepiej korzystać. A zatem lepiej wskazywać typ osobowości niż go testować. Osobiście zgadzam się z tym założeniem i myślę, że jest ono bardzo ważne.

Wracając do terminów „postrzeganie” i „osądzanie” to stały się one bardzo popularne. Poza tym są one również bardzo trafne. Dlatego też postanowiłem używać ich w mandali charakterów.

Jak również wyżej wspomniałem, myślę, że terminy te są analogiczne do wyżej wspomnianych empatii (wczucia) i abstrakcji. Tzn.
— odpowiednikiem „empatii” czy „wczucia” jest pojęcie — „osądzanie”,
— a odpowiednikiem „abstrakcji” czy „abstrahowania” jest pojęcie — „postrzeganie”.

Dla większej jasności powyższe terminy umieszczę w tabeli. (Tabelę tę wykorzystałem już wcześniej w aktualizacji 1.22, gdzie pisałem o obszarach, gdzie występują funkcje psychologiczne i mechanizmy przystosowawczo-obronne).

Ogólnie więc postanowiłem zrobić syntezę:
— „Typów psychologicznych” Junga,
— i typologii Cook Briggs i Briggs Myers.

Syntezę tą przedstawiam w poniższej tabeli. W tabeli tej umieściłem też podstawowe funkcje psychologiczne.

Moja synteza polega tu na tym, że

• z „Typów psychologicznych Junga wykorzystałem podział na:
  — podstawowe funkcje psychologiczne (intuicja, myślenie, czucie i doznanie),
  — i mechanizmy przystosowawczo-obronne (ekstrawersja i introwersja),
• a z typologii Cook Briggs i Briggs Myers zaczerpnąłem dwie tzw. preferencje, czyli:
  — postrzeganie,
  — i osądzanie
  

i potraktowałem je jak dwa mechanizmy przystosowawczo-obronne (tzn. jako odpowiedniki wyżej wspomnianych „abstrakcji” i „empatii, wczucia”.

W sumie więc na mandali charakterów mamy:

• cztery podstawowe funkcje psychologiczne:
  — intuicja,
  — myślenie,
  — czucie
  — i doznanie,
• i cztery mechanizmy przystosowawczo-obronne:
  — ekstrawersja,
  — introwersja,
  — spostrzeganie (abstrahowanie),
  — i osądzanie (empatia, wczucie).

Na poniższym schemacie przedstawiam, jak powyższe funkcje i mechanizmy są rozmieszczone na mandali charakterów.

Na powyższym schemacie umieściłem również wyżej wspomniane terminy Junga dotyczące „spostrzegania” i „osądzania”, które Jung rozważał, lecz nie potraktował ich jako osobne mechanizmy. Tzn.:
— „abstrakcja, abstrahowanie” — będące odpowiednikiem „spostrzegania”.
— „empatia, wczucie” — będące odpowiednikami „osądzania”.

W mandali charakterów powyższy podział, który możemy zobaczyć w powyższej tabelce, ma dodatkowe bardzo ciekawe uzasadnienie. Okazuje się bowiem, że powyższy podział można skojarzyć z podziałem, jaki występuje w systemie starożytnym. Tzn.:

• Podstawowe funkcje psychologiczne (myślenie, czucie, intuicja i doznanie),
  odpowiadają podstawowym żywiołom. Podstawowe żywioły to: Ogień, Woda, Powietrze i Ziemia.
• Mechanizmy przystosowawczo-obronne (ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie-abstrakcja i osądzanie-empatia),
  odpowiadają cechom podstawowych żywiołów. Cechy żywiołów to: gorąco, zimno-chłodno, sucho i wilgotno-mokro.

Dla większej przejrzystości umieściłem w tabelce powyższe porównanie systemu starożytnego z typologią Junga (wraz z dwiema preferencjami z systemu Cook Briggs i Briggs Myers).

Z tego wychodzi, że psychologiczne pojęcia wywodzące się z teorii Junga i z teorii Cook Briggs i Briggs Myers pokrywają się z symbolicznymi pojęciami użytymi w systemie starożytnym.

Na poniższym schemacie pokazuję, jak na mandali są rozmieszczone powyższe funkcje i mechanizmy oraz żywioły i ich jakości.

Na powyższym schemacie chciałbym zwrócić uwagę na to, że:
— „empatia” — towarzyszy „osądzaniu”,
— i „abstrakcja” — towarzyszy „spostrzeganiu”.

W tych miejscach będą więc teraz znajdowały się „empatia” i „abstrakcja”, czyli dwa pojęcia, które dodałem w tej aktualizacji do mandali charakterów.

Bibliografia: