20. Spostrzeganie i osądzanie

W tym rozdziale będę kontynuował prezentowanie definicji dla mechanizmów przystosowawczo-obronnych.

W poprzednim rozdziale mówiłem o introwersji i ekstrawersji. Zaprezentowałem tam kilka pojęć i zwrotów, które mają odgrywać rolę części, z których składają się te definicje. Zrobiłem tak dlatego, żeby definicje te były na tyle krótkie, aby zmieściły się na mandali charakterów. Między innym z tego względu, używam wieloznacznych pojęć i zwrotów, żeby mówiły jak najwięcej. Można więc powiedzieć, że zastosowałem tu zasadę – minimum słów, maksimum treści.

Definicje introwersji i ekstrawersji na ten moment wyglądają następująco.

W tym rozdziale przejdę do dwóch pozostałych mechanizmów przystosowawczo-obronnych, czyli do:

• spostrzegania (abstrakcji)
• i osądzania (empatii).

I przedstawię określenia i zwroty do ich krótkich definicji.

Zacznę może od tego, co na razie wiemy z poprzednich rozdziałów na temat spostrzegania i osądzania.

Terminy „postrzeganie” i „osądzanie” (z angielskiego Perceiving i Judging), zawdzięczamy pracom Katharine Cook Briggs i Isabel Briggs Myers, które na bazie „Typów psychologicznych” Carla Gustawa Junga utworzyły swój system osobowości. Najbardziej są one znane z tzw. Myers–Briggs Type Indicator® (czy Indykator typów Myers-Briggs®), w skrócie MBTI®. Indykator ten pomaga nam znaleźć typ charakteru, do którego możemy należeć.

Dla mnie z tego systemu osobowości najciekawsze są terminy „postrzeganie” i „osądzanie”, które pasują do tworzonej przeze mnie mandali charakterów.

W systemie osobowości Cook Briggs i Briggs Myers „postrzeganie” i „osądzanie” tworzą jedną z tzw. dychotomii. Dychotomie to opozycyjne pary tzw. preferencji. „Postrzeganie” i „osądzanie” jest jedną z czterech par opozycyjnych preferencji. Dychotomia ta mówi nam o tym, w jaki sposób jest zorganizowane nasze życie, czyli jaki jest nasz styl życia?

Wg Cook Briggs i Briggs Myers zatem mamy dwa style życia:

• „Postrzeganie” jest stylem życia, który jest elastyczny, spontaniczny, okazjonalny itp.
• „Osądzanie” jest stylem życia, który jest systematyczny, planowy, metodyczny itp.

Terminy „postrzeganie” i „osądzanie” są dosyć trafne i popularne, dlatego też postanowiłem wykorzystywać je w mandali charakterów.

W mandali charakterów zaś „postrzeganie” i „osądzanie” odgrywają rolę trzeciego i czwartego mechanizmu przystosowawczo-obronnego. (Pierwszy i drugi mechanizm to introwersja i ekstrawersja, które zostały wyróżnione przez Junga).

Jednak tak jak mówiłem w jednym z poprzednich rozdziałów, (czyli w rozdziale „18. Mechanizmy przystosowawczo-obronne”), terminy określające „postrzeganie” i „osądzanie” można również znaleźć w „Typach psychologicznych” Junga i w systemie starożytnym.

Jeśli chodzi o Junga, to prowadził od rozważania nad dwoma terminami, które wg mnie dotyczą tego samego, co „postrzeganie” i „osądzanie”. Te terminy w języku niemieckim to „Einfühlung” i „Abstraktion”, czyli „wczucie” i „abstrakcja”.

Termin „Einfühlung” nie przyjął się powszechnie, zamiast niego popularna stała się jego angielska wersja, czyli „empathy”. Stąd w języku polskim mamy słowo – empatia.

Rozważania nad „Einfühlung” i „Abstraktion” możemy znaleźć w rozdziale „VII. Problem typowych postaw w estetyce”, książki Junga „Typy psychologiczne”.

Jung w tym rozdziale bazuje między innymi na pracach:

• niemieckiego historyka sztuki Wilhelma Worringera. (m.in. autor książki „Abstrakcja i Empatia” („Abstraktion und Einfühlung”).
• i niemieckiego filozofa Theodora Lippsa, który uznawał „Einfühlung” za ważną koncepcję filozoficzną i psychologiczną.

Jung jednak nie zgodził się w powyższymi badaczami, że „Einfühlung” i „Abstraktion” to kluczowe pojęcia. Zamiast tego Jung zaliczył:
— „Einfühlung” (empatię, wczucie) do — ekstrawersji,
— a „Abstraktion” (abstrakcję, abstrahowanie) do — introwersji.

Z perspektywy czasu jednak myślę, że Jung nie docenił „Einfühlung” i „Abstraktion”. Myślę, że Wilhelm Worringer i Theodor Lipps mieli rację, uważając te terminy za kluczowe.

Dlatego ja w swoich rozważaniach uznałem, że te koncepcje są osobnymi punktami odniesienia, wg, których możemy się orientować w świecie sztuki i psychologii. Tzn. że „Einfühlung” i „Abstraktion” są niezależne od introwersji i ekstrawersji.

Potwierdzenie tego możemy znaleźć w wyżej wspomnianych pracach Katharine Cook Briggs i Isabel Briggs Myers. Tzn. mam na myśli to, że wg mnie „Einfühlung” i „Abstraktion” dotyczą tego samego, co „osądzanie” i „postrzeganie”.

Wg mnie również analogiczne do tych terminów, są symboliczne terminy, które możemy znaleźć w systemie starożytnym, czyli
— „sucho”
— i „wilgotno-mokro”.

Te symboliczne terminy zaliczają się do tzw. jakości (czy właściwości) żywiołów, o których pisze Arystoteles w swoim dziele „O powstawaniu i niszczeniu”.

Tu może przypomnę tabelę, gdzie zestawiłem jakości żywiołów z teorii Arystotelesa z mechanizmami przystosowawczo-obronnymi.

Przypomnę też schemat z czterema pomocniczymi punktami odniesienia naszej psychiki. Możemy na nim zobaczyć to, co znajduje się w powyższej tabeli oraz pojęcia i zwroty dotyczące mechanizmów przystosowawczo-obronnych, które do tej pory opisałem w poprzednich rozdziałach.

W powyższej tabeli i na powyższym schemacie możemy zobaczyć, że
— „jakości zdolne do działania” są analogiczne do „źródeł energii”,
— i „jakości sposobne do doznawania” są analogicznie do „stylu życia”.

A zatem zwroty z teorii Arystotelesa są analogiczne do zwrotów z prac badaczy, którzy rozwijają teorię Junga.

Wcześniej również „styl życia” powiązałem z teorią Arystotelesa (tzn. jego opisami jakości „sucho” i „wilgotno-mokro”) i wykonałem poniższą tabelę.

W tworzeniu powyższej tabeli kierowałem się oczywiście ideą, że terminy z teorii Arystotelesa możemy wykorzystać w sensie symbolicznym. Symbolika tych terminów i zwrotów bowiem może nasuwać wiele różnych skojarzeń.

Przykładowo możemy powiedzieć, że:

• Styl życia „suchy” (spostrzeganie, abstrakcja),
  — z jednej strony może być twardy, sztywny i szorstki,
  — a z drugiej strony może być suchy, kruchy i delikatny.
• Z kolei styl życia „wilgotny-mokry” (osądzanie, empatia, wczucie),
  — z jednej strony może być giętki, elastyczny i płynny,
  — a z drugiej strony może być miałki, wiotki i drobny.

Z powyższego przypomnienia tego, co napisałem wcześniej o „spostrzeganiu” i „osądzaniu” w sumie już sporo wiemy o tych terminach. W trakcie rozwoju mandali charakterów jednakże utworzyłem kolejne terminy dotyczące tych mechanizmów.

Pierwsze pojęcia są związane z pytaniem, z czym wiążą się spostrzeganie i osądzanie?

I w trakcie moich przemyśleń i obserwacji, doszedłem do wniosku, że:

• spostrzeganie — wiąże się z — ruchem i akcją,
• a osądzanie — wiąże się z — procesem i aktem.

A zatem pierwsze pojęcia do definicji osądzania i spostrzegania wyglądały by następująco:

Myślenie jest tu dosyć proste.

Odnośnie do spostrzegania:

• żeby coś spostrzec trzeba być:
  — w ruchu, albo
  — w akcji, albo
  — zarówno w ruchu, jak i w akcji.

  Trzeba być w ruchu dlatego, żeby:
  — mieć okazję spostrzec, coś, co nas interesuje;
  — albo żeby nadążyć za tym, co obserwujemy, czy za czym podążamy.

  Trzeba być akcji dlatego, że:
  — kiedy jesteśmy uczestnikiem jakiejś akcji wówczas mamy okazję coś ciekawego spostrzec. Albo możemy być uczestnikami czegoś interesującego (jakiegoś wydarzenia, czegoś niepowtarzalnego, okazji do wykorzystania itp.),
  — oprócz tego sami możemy tworzyć jakąś akcję, żeby samemu tworzyć okazje do spostrzeżenia czegoś ciekawego, lub uczestniczenia w czymś interesującym.

Odnośnie do osądzania:

• żeby coś osądzić, potrzebujemy:
  — procesu, albo
  — aktu, albo
  — zarówno procesu, jak i aktu.

  Żeby to uzasadnić, można właściwie powiedzieć, że:
  — podczas jakiegoś procesu możemy stworzyć jakiś akt,
  — oraz jakiś akt możemy osądzić dzięki procesowi.
  Tzn. przykładowo podczas procesu twórczego tworzymy jakiś akt. Potem ten akt, możemy poddać jakiemuś procesowi osądzania. A w wyniku tego procesu osądzania, możemy oszacować, jaką dany akt ma: wartość, potencjał, cel, przeznaczenie itp.

Spostrzeganie i osądzanie można również powiązać z teorią Arystotelesa.

Arystoteles powiedział, że „sucho” i „wilgotno-mokro” to „jakości sposobne do doznawania”.

Na schemacie, który mogliśmy zobaczyć wcześniej:

• „sucho” to odpowiednik „spostrzegania”,
• a „wilgotno-mokro” to odpowiednik „osądzania”.

Na schemacie tym mogliśmy też zobaczyć, że osądzanie i spostrzeganie to „jakości sposobne do doznawania”, czyli czemuś podlegają, są na coś podatne, są czemuś poddane, itp.

Poza tym, jak powiedziałem wyżej:

• spostrzeganie za pomocą „ruchu” i „akcji”.
• a osądzanie można opisać za pomocą „procesu” i „aktu”,

W sumie więc, opierając się na powyższych założeniach i używając zwrotu Arystotelesa, możemy powiedzieć, że:

• ruch i akcja — mogą być „podatne do doznawania” naszego — spostrzegania.
• proces i akt — mogą być „podatne do doznawania” naszego — osądzania.

Powyżej zatem zrobiłem logiczną kombinację, żeby pokazać, że w teorii Arystotelesa, możemy znaleźć potwierdzenie tego, że „ruch i akcja” oraz „proces i akt” trafnie opisują mechanizmy spostrzegania i osądzania.

Teraz można zadać kolejne pytanie, jaką postawę przyjąć w przypadku powyższych dwóch mechanizmów, czyli w przypadku:

• osądzania, które wiąże się z „procesem i aktem”,
• i spostrzegania, które wiąże się z „ruchem i akcją”,

Myślę, że:

• W przypadku „procesu i aktu” potrzebujemy odpowiednio:
  — planować nasz proces,
  — i organizować nasz akt,
  Np. potrzebujemy dobrze zaplanować proces, w którym jesteśmy oraz odpowiednio zorganizować akt naszej twórczości, postępowania, dążenia do celu, wykonania naszej pracy itd.
  Podsumowując, w przypadku jakiegoś „procesu i aktu” potrzebujemy „planowania i organizacji”.
• Z kolei w przypadku „ruchu i akcji”, będziemy potrzebować:
  — skutecznego znajdowania,
  — i odpowiedniego zagospodarowania, tego, co znaleźliśmy.
  Np. potrzebujemy znaleźć rozwiązanie naszych zadań czy problemów. A jak znaleźliśmy rozwiązanie, to potrzebujemy je wdrożyć do działania (czy wprowadzić do akcji).
  Podsumowując, w przypadku jakiejś „ruchu i akcji” potrzebujemy „znajdowania i zagospodarowania”.

W sumie więc mamy kolejne zwroty do definicji osądzania i spostrzegania.

Więcej na temat definicji, które znajdują się w powyższej tabeli, piszę w aktualizacji 1.26.

Powyższe definicje dodam też do schematu czterech dodatkowych punktów odniesienia naszej psychiki.

Myślę, że powyższy schemat może nam już sporo powiedzieć o naszych mechanizmach przystosowawczo-obronnych. To jednak jeszcze nie są całe definicje tych mechanizmów. W następnych rozdziałach dodam do nich jeszcze kolejne terminy, które wg mnie są bardzo ciekawe.

Bibliografia: