Aktualizacja 1.24 – Realizm zamiast irracjonalizm.

W tej aktualizacji postanowiłem zająć się pojęciem „irracjonalizm”. Pojęcie „irracjonalizm” zaczerpnąłem od C. G. Junga, który irracjonalizm używał jako przeciwwagę do racjonalizmu.

Racjonalizm dotyczy dwóch funkcji podstawowych, czyli:

• myślenia
• i czucia.

Z kolei irracjonalizm dotyczy dwóch pozostałych funkcji podstawowych, czyli:

• intuicji
• i doznania.

Racjonalizm jest pojęciem dosyć znanym i w miarę łatwo można sobie je przetłumaczyć. Np. łatwo skojarzyć racjonalizm ze słowem racja. Filozoficznie rzecz biorąc, jest to duże uproszczenie i uogólnienie. Jednak za pomocą słowa racja, łatwo naprowadzić się na racjonalizm.

Jeśli chodzi o „irracjonalizm”, to takiego prostego skojarzenia już nie ma. Co prawda irracjonalizm można skojarzyć z racjonalizmem, jednak skojarzenie to nie jest już takie intuicyjne.

To, że irracjonalizm jest przeciwwagą dla racjonalizmu, jest czysto logiczne czy rozumowe. Jednak w zasadzie mamy tu do dyspozycji tylko jedno pojęcie, czyli racjonalizm. O drugim pojęciu zaś, czyli o irracjonalizmie wiemy tyle, że nie jest to racjonalizm.

W takim razie, co możemy z tym zrobić?

Jak wyżej wspomniałem, Jung powiązał irracjonalizm z funkcjami podstawowymi, jakimi są intuicja i doznanie. I tu przyszło mi do głowy to, że lepiej by było, jeśli słowo dotyczące intuicji i doznania, byłoby bardziej powiązane z tymi funkcjami.

Dlaczego tak myślę?

Przykładowo, jeśli prosto skojarzymy racjonalizm ze słowem racja, to można uzasadniać to tym, że chodzi o rację, która wynika z:
- myślenia (np. logiki, myślenia, dedukcji czy jakiegoś rozważania),
oraz rację wynikającą z:
- czucia (np. uczuć, moralności, etyki, wartościowania, oszacowywania, argumentowania, przewidywania itp.).

I teraz, jeśli przejdziemy do słowa irracjonalizm, to możemy się zastanowić, z czym można je skojarzyć?

Z tego, co napisałem powyżej, na razie wiemy tyle, że Irracjonalizm jest to jakaś przeciwwaga, odwrotność, przeciwieństwo… wobec racjonalizmu.

- Aha, ale co to właściwie znaczy? Z czym to można skojarzyć? Co się tu może nasuwać?

Tak właściwie są to proste czy nawet dziecinne pytania, ale myślę, że warto je zadać.

Jeśli więc spytamy, co to właściwie znaczy irracjonalizm, to trudno tu szybko wpaść na jakieś konkrety.

Wiemy już, że racjonalizmu kojarzy się z racją wynikającą z logiki, myślenia, dedukcji, uczucia, etyki, moralności itd. To w takim razie można byłoby logicznie powiedzieć, że irracjonalizm kojarzy się z „ir-racją”, „ir-logiką”, „ir-moralnością”, ir-myśleniem itp. Takich słów oczywiście się nie używa. Zresztą sam irracjonalizm jest w sumie mało używany. Tzn. irracjonalizm jest rzadziej używany niż racjonalizm.

I tu właśnie przychodzi mi myśl, że zamiast irracjonalizmu przydałoby się słowo, które prosto i bezpośrednio nasuwałoby jakieś skojarzenia. Podobnie jak to jest w przypadku racjonalizmu.

Dobrym kandydatem na to słowo wydaje mi się być – realizm.

Realizm, mówiąc prosto, to coś realnego czy rzeczywistego.

Realizm oprócz tego, że jest rzeczywisty, ma tę zaletę, że ma wiele znaczeń. Realizm bowiem jest terminem używanym w filozofii, literaturze, sztuce. Zarówno w filozofii, jak i w sztuce mamy wiele rodzajów realizmu. W filozofii jest np. realizm: naukowy, metafizyczny, ontologiczny, krytyczny, bezpośredni itd. W literaturze i sztuce realizmy są takie jak np. w poniższym cytacie:

Dalej mamy jeszcze np. realizm abstrakcyjny, który jest pojęciem dotyczącym fotografii. Mamy też realizm prawniczy, który dzieli się na realizm psychologiczny i socjologiczny. Jest też realizm dotyczący stosunków międzynarodowych.

Słowo realizm więc jest szeroko wykorzystywane. Ten fakt zaś może być bardzo przydatny w mandali charakterów. W mandali charakterów bowiem przyjąłem zasadę, że staram się na mandali umieszczać pojęcia jak najbardziej szerokie znaczeniowo. Robię tak, gdyż ułatwia to kojarzenie różnych myśli i pojęć ze sobą, co bardzo może pomóc w analizowaniu poszczególnych typów charakterów.

W związku z tą zasadą na mandali znajdują się również pojęcia symboliczne. Symbole bowiem mają tę zaletę, że z jednej strony są szerokie znaczeniowo, a z drugiej strony jednocześnie mogą być też bardzo specyficzne.

Wracając więc do realizmu, to pojęcie to wydaje się dobrym kandydatem do tego, żeby zastąpić irracjonalizm.

Poza tym realizm brzmi lepiej niż irracjonalizm. Irracjonalizm bowiem może być postrzegany negatywnie. No, może powiedzenie, że irracjonalizm jest odbierany negatywnie, jest zbyt daleko posunięte. W każdym razie jednak irracjonalizm może być postrzegany jako coś mniej poważnego, ważnego, istotnego, znaczącego... niż racjonalizm.

Myślę, że teraz warto zadać pytanie, dlaczego w mandali charakterów realizm będzie lepiej spełniać swoje zadanie niż irracjonalizm?

Zapewne łatwiej będzie odpowiedzieć na to pytanie, jeśli przypomnę schemat, na którym był przedstawiony obszar występowania irracjonalizmu na mandali charakterów. (Schemat ten był przedstawiany w aktualizacji 1.22 i 1.23).

Na powyższym rysunku widzimy, że obszar IRRACJONALIZMU rozciąga się pomiędzy INTUICJĄ a DOZNANIEM.

Na następnym schemacie zastępuję irracjonalizm pojęciem realizm.

Teraz możemy zobaczyć, że zamiast irracjonalizmu to REALIZM rozciąga się pomiędzy INTUICJĄ i DOZNANIEM.

Wróćmy zatem do pytania, dlaczego realizm jest pojęciem, które będzie dobrze spełniać swoje zadanie?

Na powyższym schemacie możemy zobaczyć, że realizm łączy ze sobą dwie funkcje psychologiczne. Tzn. intuicję i doznanie. Zatem realizm jest w tym podobny do racjonalizmu, który łączy pozostałe dwie funkcje, czyli myślenie i czucie. W sumie zatem możemy powiedzieć, że:

• racjonalizm dotyczy zarówno myślenia, jak i czucia. Np.:
  — w tym, że dzięki myśleniu można mieć jakieś racje,
  — oraz że pod wpływem odczuwania też można mieć jakieś racje.
• realizm z kolei dotyczy zarówno intuicji, jak i doznania. Np.:
  — w tym, że doznawanie stara się odkrywać i kierować tym, co jest realne,
  — oraz intuicja też stara się odkrywać i kierować tym, co jest realne.

Realizm więc może być (podobnie jak irracjonalizm) przeciwwagą dla racjonalizmu.

W takim razie, jeśli uznamy, że realizm jest odpowiedni, to można jeszcze zapytać, a dlaczego jest odpowiedni? Tzn. dlaczego realizm będzie pasować jednocześnie do intuicji i doznania.

Zastanówmy się więc najpierw nad doznaniem.

Poniżej zamieszczam grupę słów, które znajdują się na dole mandali charakterów, i które towarzyszą DOZNANIU.

ZIEMIA
pozycja, DOZNANIE, pożytek
żal
(jesień – istnienie i sens)

W tej grupie słów z realizmem można skojarzyć:

• ZIEMIĘ – ponieważ jest konkretna, rzeczywista, określona itd.
• DOZNANIE – ponieważ to, co jest „ziemskie”, można konkretnie zobaczyć, zmierzyć, oszacować itp.
• pozycję – ponieważ na Ziemi można mieć pewną, stałą, konkretną, ugruntowaną... pozycję.
• pożytek – ponieważ to, co jest „ziemskie”, konkretne, przydatne, poręczne, pomocne… jest pożyteczne.
• jesień – ponieważ przynosi gotowe i konkretne owoce.
• istnienie i sens – ponieważ „istnienie i sens” są czymś rzeczywistym, realnym. „Istnienie i sens” można konkretnie określić.

Realizm zatem można kojarzyć z doznaniem oraz z całą grupą wyrazów, pośród których doznanie się znajduje. Można więc powiedzieć, że realizm pasuje do doznania. W takim razie zastanówmy się nad tym, czy realizm pasuje do intuicji.

Podobnie jak wyżej w przypadku doznania, teraz zamieszczę grupę słów towarzyszących INTUICJI.

POWIETRZE
kompromis, INTUICJA, balans   
gniew
(wiosna – źródło i cel)

Na pierwszy rzut oka realizm zdecydowanie bardziej kojarzy się z doznaniem, Ziemią i powyższą grupą słów. To fakt. Jednak Intuicja i pojęcia jej towarzyszące również są realne.

Zatem, w grupie słów towarzyszących intuicji, z realizmem można skojarzyć:

• POWIETRZE – co prawda powietrza nie widać i na ogół nie zauważamy jego istnienia. Jednak to, że powietrze nas ciągle otacza, jest czymś bardzo realnym. Powietrze dostarcza nam również wielu konkretnych doznań. Jak np.: to, że je bez przerwy wdychamy i wydychamy; odczuwamy, że jest wilgotne, zimne i gorące; odczuwamy też ruch powietrza, czyli wiatr. Mimo tego więc, że Powietrze wydaje się mniej realne niż Ziemia, Powietrze ciągle jest otaczającą nas rzeczywistością.
• INTUICJA – często działa w ten sposób, że nasuwa na myśl jakieś obrazy albo idee. Są to albo jakieś konkretne obrazy, albo jakieś skojarzenia, albo chwytanie jakichś związków, powiązań, stosunków, podobieństw, analogii itp. Trudno jest właściwie określić, czym jest intuicja i jak działa specyficzne postrzeganie, które zachodzi w wyniku intuicji. W sumie jednak często są to po prostu obrazy i idee. I tu przychodzi mi skojarzenie, które w sumie mi się bardzo podoba. Jest to skojarzenie intuicji z realizmem w sztuce, czyli np. w literaturze i malarstwie. Szczególnie realizm w malarstwie jest, że tak powiem, bardzo obrazowy. Podoba mi się tutaj też to, że intuicja, którą wyobrazimy sobie jako realizm z malarstwie czy w literaturze, jest faktycznie przeciwwagą dla racjonalizmu. Racjonalizm bowiem jest rozumowaniem albo odczuwaniem czegoś, co jest słuszne, czyli tego, co jest racją. Realizm zaś jest albo intuicyjnym postrzeganiem realistycznych obrazów, albo doznawaniem realnej, konkretnej rzeczywistości.
• kompromis – często, żeby go osiągnąć, trzeba się wykazywać wielkim realizmem.
• balans – utrzymywanie balansu, czy równowagi wymaga realnej oceny rzeczywistości i swoich możliwości. Dążenie do równowagi wymaga ciągłego obserwowania rzeczywistości i przewidywania tego, co się może stać? Wymaga zatem wykorzystywania doświadczenia nabytego w przeszłości i realistycznego przewidywania przyszłości, aby uniknąć utraty równowagi. W sumie więc wymagana jest bardzo realistyczna ocena rzeczywistości.
• wiosna – jeśli wyobrazimy sobie wiosnę jako pąki kwiatowe, czy kwiaty na drzewach, to w pewnym sensie można powiedzieć, że są one realnym zalążkiem przyszłych owoców. Wiosna więc symbolicznie jest czymś, co ma w sobie jakiś ukryty (czy nierozwinięty) realny potencjał.
• źródło i cel – jeśli odniesiemy źródło i cel do poprzedniego słowa – wiosna, to przydatna jest np. wiedza o przeszłości, gdyż dzięki temu, z przeszłości można wiedzieć, w co przerodzą się dane pąki lub kwiaty. Dzięki temu w przyszłości można mieć wiedzę, jak najlepiej dbać o drzewa, na których są pąki i kwiaty, żeby wydały dorodne owoce. Żeby zatem określić źródło i cel między innymi trzeba odpowiedzieć na bardzo realistyczne pytanie – skąd się coś bierze i dokąd zmierza?

W powyższych rozważaniach można zobaczyć, że realizm na pierwszy rzut oka dosyć łatwo skojarzyć z doznaniem i grupą słów, które doznaniu towarzyszą. Jeśli chodzi o skojarzenie realizmu z intuicją, skojarzenie to na pierwszy rzut oka nie jest takie oczywiste. Realizm bowiem nie kojarzy się z intuicją bezpośrednio, tylko pośrednio. Pośrednio poprzez obrazy, skojarzenia, podobieństwa, metafory, porównania itp. Poza tym też intuicja ma szerszy horyzont. Tzn. horyzont ten rozciąga się od przeszłości do przyszłości. Doznanie z kolei dużo bardziej skupia się na realnej teraźniejszości. A jeśli doznanie skupia się na przeszłości i przyszłości, to robi to w mniejszym zakresie niż w przypadku intuicji. Doznanie bowiem w przeszłości i przyszłości bardziej interesują jakieś realne namacalne konkrety, które teraz można wykorzystać. Intuicję zaś bardziej interesuje odkrywanie ukrytych możliwości czy ukrytego potencjału, który może przynieść jakieś konkretne owoce w bliższej lub dalszej w przyszłości.

W tym miejscu można by zrobić taką uwagę, że intuicja bardziej skupia się na jakiejś idei, w której tkwi jakiś potencjał. Czy zatem intuicję cechuje idealizm? I w tym miejscu wkraczamy na teren filozofii. Pojęcia idealizmu i realizmu mają co prawda wiele odmian w filozofii, jednak może się uda z tego wyciągnąć jakąś esencję?

W takim razie zadajmy pytanie – jak się ma idealizm do realizmu?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, skorzystam z poniższego cytatu:

W powyższym cytacie zwróciłem uwagę na następujący fragment:
„Realizm zakłada obiektywne istnienie rzeczywistości niezależnej od poznającego ją umysłu. Jeśli więc idealizm zakłada obiektywne istnienie idei, to między pojęciami realizmu i idealizmu nie ma żadnej sprzeczności”.

Myślę, że fragment ten odpowiada na wyżej postawione pytanie – jak się ma realizm do idealizmu?

Poza tym, do naszych rozważań o powiązaniu realizmu z intuicją, można wykorzystać to, że idea jest realistyczna. Myślę, że skoro idea jest realistyczna, to można też uznać, że intuicja jest również realistyczna. Intuicja bowiem często ma duży wpływ na tworzenie różnych idei.

Podsumowując, myślę, że realizm jest dobrym kandydatem do tego, żeby zastąpić irracjonalizm. Wydaje mi się też, że realizm w swojej wymowie, jest bardziej intuicyjny i bardziej przemawia do wyobraźni, niż irracjonalizm. Pojęcie, jakim jest realizm, co prawda nie do końca odpowiada pojęciu, jakim jest irracjonalizm. Realizm jednak jest znacznie bardziej szeroki znaczeniowo. I poniekąd realizm zawiera w sobie również irracjonalizm.

W takim razie uznałem, że można realizm wprowadzić do mandali charakterów.

Jak zatem po uwzględnieniu realizmu jak będą teraz wyglądały schematy:

• mechanizmów przystosowawczo-obronnych, (czyli postaw ogólnych czy form reakcji psychicznych), do których zaliczają się: ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i osądzanie,
• oraz podstawowych funkcji psychologicznych (czy typów funkcjonalnych), do których zaliczają się: myślenie, czucie, intuicja i doznanie.

Część z tych schematów nie ulega zmianom, jednak dla przypomnienia myślę, że warto przedstawić je wszystkie.

Najpierw przypominam schematy funkcji podstawowych (czy typów funkcjonalnych). Schematy te nie uległy zmianom.

INTUICJA i DOZNANIE.

MYŚLENIE i CZUCIE

Poniżej umieszczam schematy racjonalizmu i realizmu.

RACJONALIZM

REALIZM

Na następnych schemacie zamieniłem IRRACJONALIZM na REALIZM.

Dalej przestawiam mechanizmy przystosowawczo-obronne, (czyli postawy ogólne czy formy reakcji psychicznych), do których zaliczają się: ekstrawersja, introwersja, spostrzeganie i osądzanie. Na schematach tych pokazane jest też, gdzie znajdują się racjonalizm i realizm.

EKSTRAWERSJA i INTROWERSJA.

Na poniższym rysunku możemy zobaczyć, jak umieszczone są obszary:

• racjonalizmu i realizmu oraz
• ekstrawersji i introwersji.

SPOSTRZEGANIE i OSĄDZANIE.

Na poniższym rysunku możemy zobaczyć, jak umieszczone są obszary:

• racjonalizmu i realizmu oraz
• spostrzegania i osądzanie.

Następnie przypomnę schematy dotyczące poszczególnych typów charakterów, które wykonałem w aktualizacji 1.23. Prowadziłem tam rozważania nad przemieszczaniem się pomiędzy stanami pewności i niepewności siebie. Wykonałem też schematy, na których pokazałem, gdzie znajdują się stany pewności i niepewności dla każdego typu charakteru.

Skoro w tej aktualizacji zamieniłem irracjonalizm na realizm, uwzględnię tę zmianę na poniższych schematach.

Kwadrat pierwszy:

Kwadrat pierwszy obejmuje typy:

• Wilgotne Powietrze,
• Sucha Ziemia,
• Chłodna Woda,
• i Gorący Ogień.

Typ charakteru – Wilgotne Powietrze

Typ charakteru – Sucha Ziemia

Typ charakteru – Chłodna Woda

Typ charakteru – Gorący Ogień

Kwadrat drugi:

Kwadrat drugi obejmuje następujące typy charakterów:

• Mokra Woda,
• Suchy Ogień,
• Gorące Powietrze,
• i Chłodna Ziemia.

Typ charakteru – Mokra Woda

Typ charakteru – Suchy Ogień

Typ charakteru – Chłodna Ziemia

Typ charakteru – Gorące Powietrze

Kwadrat trzeci:

Kwadrat trzeci obejmuje następujące typy charakterów:

• Woda,
• Ogień,
• Powietrze,
• i Ziemia.

Typ charakteru – Woda

Typ charakteru – Ogień

Typ charakteru – Powietrze

Typ charakteru – Ziemia

Aneks do aktualizacji 1.22 – dot. mechanizmów przystosowawczo-obronnych.

W aktualizacji 1.22 prowadziłem rozważania nad mechanizmami przystosowawczo-obronnymi, (czyli postawami ogólnymi, czy formami reakcji psychicznych). W mandali charakterów zaliczają się do nich:

• ekstrawersja i introwersja oraz
• spostrzeganie i osądzanie.

W aktualizacji tej przedstawiłem schematy, na których starałem się dokładniej pokazać obszary, na których występują wyżej wymienione mechanizmy przystosowawczo-obronne. Przez powiedzenie dokładniej, mam na myśli to, że chciałem również pokazać:

1. Jak rozkłada się ekstrawersja i introwersja, na obszarze, gdzie występuje tzw. ambiwersja, czyli obszar, na których poziom ekstrawersji i introwersji jest sobie równy lub zbliżony do siebie.
2. Oraz jak rozkłada się spostrzeganie i osądzanie w środkowych obszarach. Tzn. na obszarach, na których poziom spostrzegania i osądzania jest sobie równy lub do siebie zbliżony.
   (Nie znalazłem jeszcze terminu, który by dotyczył równego lub podobnego poziomu spostrzegania i osądzania. Być może jeszcze nikt takiego terminu nie utworzył. Tzn. nie znalazłem terminu analogicznego do ambiwersji, który w punkcie pierwszym powyżej odnosił się do podobnego lub zbliżonego poziomu ekstrawersji i introwersji.).

Żeby to przedstawić obszary z powyższych dwóch punktów, posłużyłem się systemem osobowości Myers-Briggs. Poszczególne typy z typologii Myers-Briggs nałożyłem na mandalę charakterów. Dzięki literowym oznaczeniom w tej typologi można dokładniej gdzie są obszary:

• ekstrawersji (E),
• introwersji (I),
• spostrzegania (P),
• i osądzania (J).

Na mandali charakterów uwzględniłem jeszcze intensywność powyższych mechanizmów przystosowawczo-obronnych. Graficznie przedstawiłem to za pomocą cieniowania, czyli gradientów. Intensywność ta jest zależna od odległości od biegunów poszczególnych mechanizmów, (czyli im dalej od danego bieguna, tym wpływ danego mechanizmu jest mniejszy).

Bieguny poszczególnych mechanizmów są rozmieszczone w następujący sposób:

• biegun ekstrawersji – górny lewy róg,
• biegun introwersji – dolny prawy róg,
• biegun spostrzegania – dolny lewym róg,
• biegun osądzania – górny prawy róg.

Na poniższych schematach, które dotyczą dokładniejszego przestawienia obszarów, gdzie występują mechanizmy przystosowawczo-obronne, uwzględniam też zmianę, jaką zrobiłem w tej aktualizacji. Tzn. zamianę irracjonalizmu na realizm.

RACJONALIZM EKSTRAWERTYCZNY i RACJONALIZM INTROWERTYCZNY

REALIZM EKSTRAWERTYCZNY i REALIZM INTROWERTYCZNY.

RACJONALIZM OSĄDZAJĄCY i RACJONALIZM SPOSTRZEGAJĄCY

REALIZM SPOSTRZEGAJĄCY i REALIZM OSĄDZAJĄCY

Prawdopodobnie powyższe ostatnie cztery schematy mogą być ciekawe dla tych, którzy znają system Myers-Briggs. Może to być dla nich ciekawe ujęcie czy wykorzystanie tego systemu. Dla tych, którzy nie znają tego systemu, być może wiedza, gdzie znajdują się poszczególne typy Myers-Briggs będzie wstępem do zaznajomienia się z tym systemem.

System Myers-Briggs okazał się pomocny w określeniu, jak dokładnie są rozmieszczone obszary, na których występują mechanizmy przystosowawczo-obronne. Pisałem o tym w aktualizacji 1.22. Tzn., chodziło głównie o centralne obszary mandali charakterów, gdzie poziom pomiędzy poszczególnymi mechanizmami jest sobie równy lub jest do siebie zbliżony.

W mandali charakterów jednak nie będę korzystał często z rozróżnienia mechanizmów przystosowawczo-obronnych, jakie występuje na centralnych obszarach. Jest to podyktowane tym, że:

• Może to niepotrzebnie utrudniać w miarę szybkie zrozumienie rozważań, jakie będę przedstawiał w przypadku poszczególnych typów charakterów.
• Na obszarach, gdzie poziom mechanizmów przystosowawczo-obronnych jest sobie równy lub zbliżony do siebie, większą rolę grają funkcje podstawowe, (czyli myślenie, czucie, intuicja i doznanie). Na tych obszarach więc warto zwrócić większą uwagę właśnie na funkcje podstawowe. Mechanizmy przystosowawczo-obronne zaś grają tam role drugoplanowe.

I na tym zakończę tę aktualizację 1.24 dotyczącą realizmu, który zastąpił irracjonalizm.

Bibliografia